Auteur: Mickeal Kurvers

Geplaatst op

Slangen in Nederland

Gladde slang

In het laatste deel van reptielen in Nederland bespreken we de slangen die in Nederland voorkomen. Ondanks dat de meeste bij Nederland niet meteen aan slangen denken, komen er toch drie inheemse soorten voor, waarvan er één zelfs giftig is. In deze blog bespreken we de drie slangensoorten uitvoerig. Zo weet je dus meteen welke soort je straks tegenkomt tijdens je wandeling in de Nederlandse natuur.

Omslagfoto: gladde slang (Shutterstock)

Adder (Shutterstock)
Adder (Shutterstock)

Inhoudsopgave

Het leven van slangen

De laatste groep reptielen die we bespreken, zijn de slangen. Slangen zijn opmerkelijke dieren, vooral omdat ze geen ledematen hebben. Ooit hebben ze wel poten gehad, maar in de loop der tijd (evolutie) zijn ze deze verloren en gaan ze dus zonder door het leven. Maar dat is niet het enige opmerkelijke aan slangen. Zo hebben ze bijvoorbeeld ook bijzondere kaken. Deze zijn zo aangepast dat ze extreem ver open kunnen, waardoor ze prooien kunnen eten die groter zijn (in diameter) dan hun eigen lichaam.

Het belangrijkste zintuig voor slangen is de reuk. Ruiken doen ze niet via de neus, zoals wij dat doen, maar via de tong. Met de tong worden geurdeeltjes opgevangen, die vervolgens bij het orgaan van Jacobson terecht komen, gelegen in het gehemelte. Hier worden de geuren die de slang uit de omgeving opneemt geanalyseerd en zo bepaalt de slang of er een prooi in de buurt is of niet.

Over het algemeen leven slangen solitair. In de winter gaan ze in winterslaap en zoeken dan een vorstvrije plek op waar ze dan gedurende een ruime tijd verblijven. In het voorjaar, wanneer het warm genoeg is, komen ze weer tevoorschijn. Snel daarna volgt de paring en is het seizoen voor slangen officieel van start gegaan.

Lees ook: salamanders in Nederland

Ringslang (Natrix helvetica)

We starten met de grootste slang in Nederland, de ringslang. Deze liefhebber van waterrijke omgevingen is gemakkelijk te herkennen als je weet waar je op moet letten.

Ringslang (Shutterstock) slangen in Nederland
De ringslang is de grootste slang in Nederland (Shutterstock)

Kenmerken en levenswijze

Het beste kenmerk waar je de ringslang aan kunt herkennen is de gele (in sommige gevallen wittige) ring achter de kop. Deze worden aangevuld met twee zwarte vlekken. De rest van het lichaam kan variëren, maar is meestal lichtbruin, lichtgroenig of grijs. Op de flanken zijn vaak zwarte vlekjes te zien. Een ander opvallend kenmerk zijn de ronde pupillen.

In Nederland wordt de ringslang meestal niet groter dan 1,20 meter. De vrouwtjes althans, de mannetjes blijven wat kleiner en worden vaak niet groter dan 1 meter. In sommige gevallen worden ze groter, maar dit is sterk afhankelijk van de locatie waar ze voorkomen en de omstandigheden waarin ze leven. Ook is er verschil in de verschillende ondersoorten.

Ringslangen houden van een waterrijke omgeving en kunnen goed zwemmen. Ook het hoofdvoedsel is te linken aan de waterrijke omgeving. Vooral amfibieën, zoals kikkers, worden gegeten, maar daarnaast ook vis en andere gewervelde dieren.

Vanaf begin april komen de ringslangen uit de winterslaap en dan start ook vrijwel meteen de paartijd. Vervolgens worden er 20-30 eieren afgezet. Over natuurlijke eiafzetplaatsen is weinig bekend, maar het aanleggen van broeihopen voor de eiafzet blijkt erg succesvol te zijn. Broeihopen zijn hopen van compost en/of mest (met name paardenmest). Deze broeihopen zijn zeer geschikt voor ringslangen om hun eieren in te leggen. Doordat de hopen gaan broeien, wordt de temperatuur in de broeihoop warmer waardoor de eieren tot ontwikkeling komen.

Ringslangen houden van waterrijke gebieden
Ringslangen houden van waterrijke gebieden

Voorkomen in Nederland

Zoals gezegd houdt de ringslang van een waterrijke omgeving, dit is dus ook erg bepalend voor waar ze voorkomen in Nederland. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt dan ook rondom het IJsselmeer. Verder in het land komen ze op plekken ook voor, maar beduidend minder goed verspreid. De ringslang staat op de Rode Lijst als kwetsbaar. De laatste 12 jaar is een matige afname zichtbaar (cijfers via RAVON).

Naast de gewone ringslang komt er nog een ringslang voor in Nederland, de Oostelijke ringslang (Natrix natrix). De oostelijke ringslang is een invasieve exoot welke erg lijkt op de inheemse ringslang, maar over het algemeen wat kleiner blijft. Pas sinds enkele jaren is dit onderscheid gemaakt in soorten. De oostelijke ringslang is uitgezet in de Nederlandse natuur en is te vinden in Zuid-Holland en Zuid-Limburg. Ze kunnen hybridiseren met de ‘gewone’ ringslang, wat een bedreiging kan vormen voor de inheemse soort.

Lees ook: de beekprik, rivierprik en zeeprik

Gladde slang (Coronella austriaca)

Dan volgt de gladde slang, een ander lid uit de familie toornslangachitgen. De gladde slang is een wat minder bekende soort door zijn verborgen levenswijze, maar daarom niet minder mooi!

Gladde slang (Shutterstock) slangen in Nederland
De gladde slang dankt zijn naam aan de ongekielde schubben, die ze een glad uiterlijk geven (Shutterstock)

Kenmerken en levenswijze

Het belangrijkste kenmerk van de gladde slang zijn de ongekielde, gladde schubben. Dit geeft de slang een glad uiterlijk, waardoor deze er anders uitziet dan de andere twee voorkomende slangen in ons land. Ze kunnen tot 80 centimeter groot worden, maar worden vaak niet groter dan 65 centimeter. In tegenstelling tot de adder (waarmee ze wel eens verward worden) hebben ze geen duidelijk zigzagpatroon op de rug, maar meestal een rij zwarte vlekjes over het lichaam (hier kan per individu wel groot verschil in zitten). Ze hebben ronde pupillen en een enigszins eivormige/spatelvormige kop. De slanke lichaamsbouw valt verder ook op.

Doordat ze een wat teruggetrokken en verborgen levenswijze hebben, is het de minst bekende slang die voorkomt in ons land. Ze overwinteren in holen in de grond. Dit doen ze meestal vanaf oktober tot april. In april komen ze weer tevoorschijn, en na enige tijd begint de paartijd. Gladde slangen zijn (net zoals de levendbarende hagedissen en hazelworm) eierlevendbarend, wat betekent dat ze de eieren in de buik uitbroeden (met behulp van de lichaamswarmte). In totaal hebben ze tussen de 2 en 13 eieren die na zo’n 3 maanden uitkomen.

Het voedsel van de gladde slang is gevarieerd en bestaat uit muizen, hagedissen en andere slangen. Daarnaast worden ook eieren van andere dieren gegeten. Ook soortgenoten worden gegeten. Kannibalisme is bij gladde slangen niet vreemd.

Lees ook: wat is het verschil tussen kikkers en padden

Voorkomen in Nederland

De gladde slang komt in Nederland voor in het oosten en zuiden van het land. Ze komen niet voor op kleigronden. Vooral hoge zandgronden en hoogveengronden. Droge heidegebieden, open bossen en hoogveengebied zijn geschikte leefgebieden. Het meest voorkomend zijn ze op de Hoge Veluwe. Versnippering en vergrassing van heidegebieden zijn de belangrijkste bedreigingen voor het leefgebied van de gladde slang in ons land. Op de Rode Lijst staat de gladde slang als kwetsbaar. De laatste jaren is er een matige afname te zien (zie RAVON voor de meest actuele cijfers).

Adder (Vipera berus)

Tot slot nog de enige giftige slang in ons land, de adder. Het enige familielid uit de familie adders die voorkomt in ons land.

Adder - Vipera berus (Shutterstock) slangen in Nederland
De adder is de enige gifslang in Nederland (Shutterstock)

Kenmerken en levenswijze

Adders worden gemiddeld 50 tot 70 centimeter groot. Het bekende beeld van de adder is met een donker zigzagpatroon op de rug. Dit is een goed kenmerk, maar is niet altijd aanwezig. De basiskleur van de adder kan sterk verschillen, van grijsbruin tot bijna helemaal zwart. Dit is mede afhankelijk van de locatie en het habitat waarin ze voorkomen. Wel hebben ze altijd verticale pupillen en een vrij driehoekige kop. De schubben voor op de neus staan ietwat omhoog.

Vanaf maart komen adders tevoorschijn uit hun winterslaap. Deze hebben ze doorgebracht in holen onder de grond, soms met een aantal exemplaren bij elkaar. Mannetjes komen als eerste tevoorschijn. Deze zonnen dan volop, in deze periode rijpt het sperma. Wanneer ook de vrouwtjes tevoorschijn zijn gekomen, begint het paargedrag. Dit start met de adderdans, waarbij twee mannetjes om elkaar heen kronkelen. De adderdans bepaalt welk mannetje mag paren met de addervrouw. Vaak paart het vrouwtje met meerdere mannetjes. Net zoals de gladde slang is de adder eierlevendbarend. In totaal worden er 4 tot 20 eieren in de buik uitgebroed.

Het voedsel van de adder is gevarieerd en bestaat voornamelijk uit gewervelden dieren zoals muizen, hagedissen, kikkers en vogels. Ook eieren van vogels worden gegeten. Adders zijn zowel dag- als nachtactief.

Adder - slangen in Nederland
Adders hebben vaak een kenmerkend zigzagpatroon op de rug (Saxifraga – Hans Dekker)

Voorkomen in Nederland

In Nederland komt de adder vooral voor op de hoge zandgronden. De voornaamste leefgebieden zijn de Hoge Veluwe en het Drents-Friese Wold. Daarnaast komen ze ook nog voor in Limburg en Overijssel. Op de Rode Lijst staat de adder, net zoals de andere twee inheemse slangen, als kwetsbaar vermeld. De laatste jaren is er een matige afname zichtbaar. De meest actuele cijfers vind je via RAVON.

De beet van een adder
Zoals gezegd zijn adders giftig. Een beet van een adder is pijnlijk en kan misselijkheid veroorzaken en zorgen voor zwellingen rondom de bijtwond. De beet is echter zelden dodelijk. Word je gebeten, neem dan wel altijd contact op met een huisarts. In sommige gevallen is een antiserum nodig. Hier vind je een protocol opgesteld door RAVON voor meer informatie over hoe te handelen bij een bijtwond van de adder.
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Blijf op gepaste afstand als je een adder ziet. Zolang de slang zich niet bedreigd voelt, heeft het dier geen reden om een mens te bijten.

Veelgestelde vragen

Welke slangen komen er voor in Nederland?

In Nederland komen drie soorten inheemse slangen voor. De ringslang, de gladde slang en de adder. Hierboven lees je de verschillende kenmerken van de verschillende slangen. Ook komt de hazelworm voor in Nederland. Dit is echter geen slang, maar een pootloze hagedis.

Wat is het verschil tussen een adder en een gladde slang?

De adder en gladde slang worden nog weleens door elkaar gehaald. Er zijn echter een aantal belangrijke verschillen. De gladde slang heeft ronde pupillen, de adder verticale. De adder heeft (meestal) een duidelijk zigzag patroon op de rug, bij de gladde slang is dit meer een rij zwarte vlekken. Gladde slangen zijn daarnaast slanker gebouwd en hebben een langere staart.

Wat is de grootste slang van Nederland?

De grootste slang van Nederland is de ringslang. Deze wordt in Nederland tot ongeveer 1,20 meter groot. Vrouwtjes worden groter dan mannetjes, al is dit ook het geval bij de andere slangen. De gladde slangen worden meestal niet groter dan 65 centimeter. Adders bereiken een lengte tot ongeveer 70 centimeter.

Komen er giftige slangen voor in Nederland?

Ja, de adder is een gifslang. Een beet van een adder is pijnlijk en kan zorgen voor misselijkheid en zwellingen, maar is meestal niet dodelijk. Houd altijd gepaste afstand om een beet te voorkomen en de dieren niet onnodig met stress op te zadelen.

Komen er wurgslangen voor in Nederland?

Ja, ringslangen en gladde slangen verwurgen hun prooi. Nadat ze de prooi gebeten hebben, kronkelen ze zich om het lichaam van de prooi heen en persen deze steeds harder samen. Ze zijn echter niet groot genoeg om een bedreiging te vormen voor mensen.

Waar komen slangen voor in Nederland?

Slangen leven vooral op de hogere zandgronden in Nederland. Vooral in het oosten en het zuiden van het land dus. De Hoge Veluwe is een goed gebied om slangen te zoeken, maar ook in andere zandige natuurgebieden maak je een goede kans.

Zijn slangen in Nederland gevaarlijk?

In principe zijn slangen in Nederland niet gevaarlijk. De adder is echter wel giftig en een beet van deze slang is zeker niet prettig. Blijf dus altijd op gepaste afstand. Mocht je gebeten worden door een adder, neem dan altijd contact op met een huisarts. In sommige gevallen is een antiserum nodig.

Wat moet je doen als je een slang tegenkomt?

Blijf op gepaste afstand en laat het dier niet schrikken. Zolang je niet te dichtbij komt en geen bedreiging vormt voor de slang, zal de slang ook geen bedreiging vormen voor jou. Geniet van deze bijzondere waarneming, niet iedereen heeft het geluk om een slang tegen te komen!

Lees verder:

Deel I: reptielen in Nederland

Deel II: hagedissen in Nederland

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Hagedissen in Nederland

Levendbarende hagedis (Shutterstock)

In het vervolg op Reptielen in Nederland duiken we in deze blog dieper in op de inheemse hagedissen in Nederland. Deze warmteaanbidders hebben het zwaar in ons hedendaagse landschap en kunnen dus wel wat extra aandacht gebruiken. Maak kennis met de vier inheemse hagedissensoorten van Nederland.

Omslagfoto: levendbarende hagedis (Shutterstock)

Hazelworm hagedissen in Nederland
De hazelworm, een pootloze hagedis

Inhoudsopgave

Lees hier deel I: reptielen in Nederland

Het leven van hagedissen

Van de vier inheemse hagedissen behoren er drie tot de familie echte hagedissen en één tot de familie hazelwormen. De familie echte hagedissen is een grote groep die wijdverspreid zijn over de hele wereld. De hazelwormen zijn een groep van (meestal) pootloze hagedissen en komen voor in Azië, Europa, het Caribisch gebied en Noord- en Zuid-Amerika.

Veel hagedissen hebben een bijzonder verdedigingsmechanisme tegen predatoren. Ze kunnen in een noodsituatie hun staart afwerpen. In sommige gevallen blijft deze staart zelfs nog enige tijd nabewegen. Het roofdier wordt dan afgeleid door de (bewegende) staart, waardoor de hagedis tijd heeft om te vluchten. Ook hazelwormen kunnen hun staart afwerpen als ze in gevaar zijn.

Hagedissen gebruiken open plekken en stenige ondergronden om op te warmen (De Natuur van hier)
Hagedissen gebruiken open plekken en stenige ondergronden om op te warmen (De Natuur van hier)

Een van de belangrijkste vereisten in het habitat voor hagedissen is een goede afwisseling tussen schuilplaatsen en open plekken waar de zon schijnt. Hagedissen zijn koudbloedige dieren, waarvoor opwarmplekken essentieel zijn. Als ze opgewarmd zijn door de zon, zijn ze veel sneller waardoor ze een minder makkelijke prooi zijn voor predatoren. Ook kunnen ze wanneer ze opgewarmd zijn zelf makkelijker voedsel vangen, omdat ze simpelweg sneller kunnen bewegen. In de winter zoeken hagedissen een vorstvrije plek voor een winterslaap. Wanneer de temperaturen in het voorjaar weer stijgen, komen ze weer tevoorschijn.

Lees ook: wat is het verschil tussen een amfibie en een reptiel?

Levendbarende hagedis (Zootoca vivipara)

We starten met de kleinste hagedis die in ons land voorkomt, de levendbarende hagedis. Het is ook de meest algemene hagedis in Nederland, al wordt deze wel steeds minder algemeen helaas.

Hagedissen in Nederland
De levendbarende hagedis is de kleinste hagedis van ons land (De Natuur van hier)

Kenmerken en levenswijze

Levendbarende hagedissen kunnen een maximale lichaamslengte van 18 centimeter bereiken, maar dit wordt maar zelden behaald. De lichaamskleur is sterk variërend, maar vaak overwegend bruin of grijsbruin (al hebben sommige individuen ook een wat groenige kleur). Opvallend zijn vaak de lichte strepen op de flanken, welke lopen over de hele lengte van het lichaam. Ze hebben een lange staart en een wat cilindrisch lichaam.

Zoals de naam al aangeeft zijn ze eierlevendbarend. Dit betekent dat de eieren in het lichaam van de moeder bijna volledig tot ontwikkeling komen. Vrijwel meteen na het afzetten van de eieren komen de eieren ook uit. Het voordeel van deze strategie is dat de eieren in de buik een (relatief) warme temperatuur behouden (lichaamswarmte van de moeder), waardoor ze tot ontwikkeling kunnen komen. Hierdoor kan de soort ook goed overleven in koudere leefomgevingen.

Levendbarende hagedissen eten ongewervelden zoals insecten en spinnen. Ze vangen hun prooi en proberen deze dan dood te slaan. De prooi wordt vervolgens in zijn geheel doorgeslikt.

Levendbarende hagedissen in Nederland (Shutterstock)
De levendbarende hagedis was ooit zeer algemeen in ons land, maar ze nemen al jaren in aantal af (Shutterstock)

Voorkomen in Nederland

In Nederland komen levendbarende hagedissen voor in structuurrijke gebieden. Heideterreinen, overgangen van grasland naar bos en hoogveen zijn de beste gebieden voor de levendbarende hagedis. Ten opzichte van de andere hagedissen in Nederland hebben ze een duidelijke voorkeur voor wat vochtigere gebieden. Ze kunnen ook uitstekend zwemmen.

Vooral in het oosten en zuiden van het land zijn levendbarende hagedissen te vinden. In het westen van het land komen ze ook wel voor, maar daar zijn ze veel minder algemeen. Ooit was de levendbarende hagedis zeer algemeen in ons land, maar dat is tegenwoordig helaas niet meer het geval. De laatste jaren is er steeds een afname in aantallen te zien en zijn er gaten aan het ontstaan in het verspreidingsgebied. De levendbarende hagedis staat op de Rode Lijst als gevoelig.

Zandhagedis (Lacerta agilis)

De tweede hagedis in Nederland die we bespreken is de zandhagedis. Deze forsgebouwde hagedis is minder algemeen dan de levendbarende en komt vooral voor op de hogere zandgronden zoals de duinen.

Hagedissen in Nederland
Zandhagedissen zijn forsgebouwde en felgekleurde hagedissen (Shutterstock)

Kenmerken en levenswijze

Zandhagedissen zijn forsgebouwde hagedissen met een opvallend forse kop. Ze worden 18 tot 21 centimeter groot en worden daarmee een stukje groter dan de levendbarende hagedis. Mannetjes zijn in het voorjaar en in de zomer opvallend groen gekleurd. Vrouwtjes en juveniele dieren zijn bruiner van kleur. Meestal hebben zandhagedissen een rij gele met zwart omrande vlekjes die over het hele lichaam lopen. Een goed kenmerk om zandhagedissen te onderscheiden van levendbarende hagedissen is de schubben op de rug. Deze zijn bij de zandhagedis smaller dan de schubben op de flanken, bij levendbarende zijn ze allemaal ongeveer even breed.

In het vroege voorjaar, wanneer de temperaturen stijgen, ontwaken de mannetjes als eerste uit de winterslaap. De vrouwtjes komen zo’n twee weken later naar buiten. Na de paring leggen vrouwtjes ’s nachts zo’n drie tot twaalf eieren. Deze worden onder de grond begraven. De warmte van de zon zorgt ervoor dat de grond en daarmee ook de eieren op warmen. Hierdoor komen ze tot ontwikkeling en komen de juveniele dieren vervolgens uit het ei.

Zandhagedissen zijn over het algemeen alleen actief bij zonnig weer. Ze warmen dan op, op een zonnig plekje. Eens ze warm genoeg zijn, zijn ze snel genoeg om voedsel te vangen. Net zoals de levendbarende hagedis worden ongewervelden gegeten, met name insecten. Alles wat in de mond past wordt gegeten.

Zandhagedis - hagedissen in Nederland
Zandhagedissen zijn voornamelijk actief bij zonnig weer

Voorkomen in Nederland

In Nederland zijn de belangrijkste leefgebieden voor de zandhagedis de hogere zandgronden. De duinen, heide, spoordijken, bosranden en open, zonnige plekken in bossen zijn plekken waar ze te vinden zijn. De belangrijkste eisen die de zandhagedis stelt aan het habitat zijn voldoende zonnige plekken en structuurrijke gebieden met bijvoorbeeld struikheide of helmgras. De hoogste dichtheden van zandhagedissen worden gevonden op de Hoge Veluwe en in het kustduingebied.

Helaas gaat het, net zoals met de meeste andere reptielen, niet zo goed met de zandhagedis in Nederland. De voornaamste redenen zijn verbossing, grootschalig beheer van heidevelden en het verdwijnen van het heidelandschap. Op de Rode Lijst staat de zandhagedis als thans niet bedreigd, echter is er de laatste 12 jaar een sterke afname te zien.

Lees ook: salamanders in Nederland

Muurhagedis (Podarcis muralis)

Dan de derde, en tevens laatste hagedis uit de familie echte hagedissen die in ons land voorkomt. De muurhagedis is wijdverspreid in Europa, maar in Nederland komen ze maar beperkt (van nature) voor, in en rondom Maastricht.

Muurhagedis (de Natuur van hier)
Muurhagedis (de Natuur van hier)

Kenmerken en levenswijze

Muurhagedissen bereiken een lengte tot ongeveer 19 centimeter. Ze hebben een afgeplat lichaam en een platte kop, met een relatief spitse snuit. De zeer lange staart valt daarnaast op. De kleur van muurhagedissen kan sterk verschillen. In veel geval zijn ze bruinig, met een of meerdere rijen lichte vlekken. Een goed kenmerk is dat ze geen gekielde schubben hebben, wat bij de levendbarende en zandhagedis wel het geval is.

Net zoals de zandhagedis leggen muurhagedissen eieren. Deze worden afgezet in zand of worden onder stenen gelegd. Met behulp van de warmte van de zon komen de eieren tot ontwikkeling. Muurhagedissen zijn echte warmteliefhebbers en leven in droge en open gebieden. Ze komen veel voor op rotsen en (oude stads)muren. Daarnaast onder andere ook op oude spoorlijnen.

De muurhagedis eet voornamelijk ongewervelden dieren zoals insecten. Ze houden een winterslaap, dan zoeken ze een vorstvrij plekje in scheuren van muren of andere vorstvrije plekken. De muurhagedissen in Nederland gedijen goed bij warme zomers.

Voorkomen in Nederland

In Nederland komt de muurhagedis van nature alleen maar voor in en rondom Maastricht. Het betreft hier een geïsoleerde populatie. Sinds de jaren ’80 groeit de populatie weer, maar deze is nog steeds relatief klein. Op andere plekken in het land worden soms ook muurhagedissen waargenomen, maar hier gaat het hoofdzakelijk om geïmporteerde dieren die zijn meegekomen met importproducten uit Midden- en Zuid-Europa, of om losgelaten dieren.

Hazelworm (Anguis fragilis)

Tot slot nog de hazelworm. Alhoewel deze in eerste instantie doet denken aan een slang is het toch echt een hagedis, een pootloze hagedis wel te verstaan. Het is een van de meest voorkomende reptielen in Europa.

Hazelworm (Shutterstock)
De hazelworm is een pootloze hagedis en een van de meest voorkomende reptielen in Europa (Shutterstock)

Kenmerken en levenswijze

Hazelwormen worden tot ongeveer 45 centimeter groot. Ze zijn overwegend bruin gekleurd en hebben een glanzend uiterlijk. Meer dan de helft van het lichaam bestaat uit de staart. Ze lijken veel op slangen, maar als je goed kijkt zijn er een aantal verschillen te ontdekken.

Zo hebben ze (bewegende) oogleden, iets wat slangen niet hebben. Ze hebben daarnaast een stijver lichaam dan slangen en de staart beslaat een groot deel van het lichaam. Ook in de schubben is een verschil te ontdekken. Slangen hebben een rij brede schubben op de buik, bij hazelwormen zijn dit veel meer en kleinere schubben. Tot slot kunnen hazelwormen zoals veel andere hagedissen hun staart afwerpen bij gevaar, dit kunnen slangen niet.

Net zoals de levendbarende hagedis zijn ook hazelwormen eierlevenbarend. Dit heeft ervoor gezorgd dat ze zich over een groot deel van Europa hebben weten te verspreiden. Na de winter ontwaken mannetjes als eerste uit hun winterslaap, de vrouwtjes doen dat een stuk later. Het voedsel van hazelwormen bestaat voornamelijk uit naaktslakken, regenwormen en spinnen, maar ook andere ongewervelden dieren worden gegeten.

Voorkomen in Nederland

De hazelworm komt in Nederland het meeste voor op zandgronden. Ze zijn daarnaast goed vertegenwoordigd in Zuid-Limburg. In Zeeland komen ze helemaal niet voor. Ze houden van relatief vochtige landschappen. De aanwezigheid van een strooisellaag is belangrijk, omdat ze zich hier in schuil houden. Ze zijn vooral te vinden in open bossen, bosranden en houtwallen. Verder komen ze ook voor op heidegebieden en op oude spoorlijnen en spoorwegbermen.

Op de Rode Lijst staat de hazelworm als thans niet bedreigd. Het gaat relatief goed met de hazelworm in Nederland. De soort neemt in ieder geval niet af, zoals bij de levendbarende hagedis en zandhagedis wel het geval is.

hazelworm hagedissen in Nederland
Met de hazelworm gaat het goed in Nederland. Althans, er is geen afname zichtbaar zoals bij de veel andere reptielen

Lees ook: de beekprik, rivierprik en zeeprik

Veel gestelde vragen

Welke hagedissen leven er in Nederland?

In Nederland komen vier verschillende soorten hagedissen voor. Drie behorend tot de familie echte hagedissen; de levendbarende hagedis, zandhagedis en muurhagedis. En één behorend tot de familie hazelwormen; de hazelworm.

Kunnen hagedissen hun staart afwerpen?

Ja, veel hagedissen zijn in staat hun staart af te werpen. Dit doen ze als er gevaar dreigt. In sommige gevallen kan de afgeworpen staart zelfs nog enige tijd blijven bewegen. De predator wordt door de staart afgeleid, waardoor de hagedis de tijd heeft om te vluchten. De staart groeit vaak weer aan, maar wordt dan over het algemeen korter, stomper en minder mooi.

Is de hazelworm een hagedis of slang?

De hazelworm is een hagedis, of beter gezegd een pootloze hagedis. Ze verschillen van slangen omdat ze een langere staart hebben (meer dan de helft van het lichaam), die ze ook kunnen afwerpen (kunnen slangen niet). Ze hebben daarnaast een veel stijver lichaam dan slangen en ze kunnen hun ogen sluiten, iets wat slangen ook niet kunnen. Tot slot is er ook nog een verschil in de schubben op te merken.

Waar komen hagedissen voor in Nederland?

Helaas komen hagedissen op steeds minder plekken voor in Nederland. Vooral op de hoge zandgronden en structuurrijke gebieden zoals heidegebieden zijn nog geschikte plekken om hagedissen te vinden. Ook open plekken in bos, houtwallen en in sommige gevallen op oude muren zijn goede plekken voor hagedissen. Een combinatie van open plekken (om op te warmen) en goede schuilplekken is belangrijk voor hagedissen.

Zijn hagedissen in Nederland gevaarlijk?

Nee, de vier hagedissen die in Nederland voorkomen zijn niet gevaarlijk voor de mens. Ze blijven over het algemeen vrij klein, waardoor ze geen grote verwondingen kunnen aanrichten. Daarnaast zijn er geen giftige hagedissen in Nederland te vinden.

Wat eten hagedissen?

Hagedissen in Nederland leven voornamelijk van ongewervelden dieren. Geleedpotigen zoals insecten en spinnen worden veel gegeten. Daarnaast in sommige gevallen ook naaktslakken en regenwormen.

Staat je vraag er niet tussen?

Heb je alles gelezen, maar is je vraag nog steeds niet beantwoord? Kijk dan nog even in de andere blogs over reptielen, of stel je vraag hieronder in de comments. Je kunt natuurlijk ook even kijken op de website van RAVON, hét instituut in Nederland als het aankomt op reptielen (en vissen en amfibieën).

Verder lezen

Deel I: reptielen in Nederland

Deel III: slangen in Nederland

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Reptielen in Nederland

Muurhagedis (de Natuur van hier)

Reptielen, niet de eerste dieren waar je aan denkt bij Nederland, maar we hebben er wel degelijk een aantal! In ons land kun je vier inheemse hagedissen en drie inheemse slangen vinden. In deze blogserie bespreken we de soorten uitgebreid en beschrijven we de beste gebieden voor reptielen in Nederland

Omslagfoto: muurhagedis (de Natuur van hier)

Inhoudsopgave

Reptielen in de delta

De verschillende soorten reptielen in Nederland hebben het allemaal vrij lastig. Voor zowat alle soorten geldt dat de totale populaties in Nederland afnemen. Dit heeft alles te maken met het verdwijnen van het habitat waarin reptielen in Nederland leven.

De meeste reptielen zijn vooral te vinden op gevarieerde heideterreinen en daarnaast ook nog in het kleinschalige cultuurlandschap. Het heidelandschap, waarin een afwisseling te vinden is van dop- en struikheide, pijpenstrootje, jeneverbessen en open zandige plekken vormt een uitstekend landschap voor reptielen. Helaas wordt dit landschap steeds schaarser in Nederland.

Daarnaast vinden reptielen een geschikt leefgebied in het kleinschalige cultuurlandschap. Dit landschap bestaat uit kleine percelen, zoals kruidenrijke graslanden, omzoomd met hagen, struweelranden en -hagen, houtsingels en knotbomen. De overgangen van graslanden naar landschapselementen zijn structuurrijk, het ideale leefgebied voor reptielen en andere dieren. Helaas is dit landschap ook steeds minder te vinden in ons land.

Reptielen in Nederland

Onderstaand een lijst van de inheemse reptielen in Nederland.

Levendbarende hagedisZootoca vivipara
ZandhagedisLacerta agilis
MuurhagedisPodarcis muralis
HazelwormAnguis fragilis
RingslangNatrix helvetica
Gladde slangCoronella austriaca
AdderVipera berus
Taxonomie reptielen in Nederland (de Natuur van hier)
Taxonomie reptielen in Nederland (de Natuur van hier)

Lees ook: padden in Nederland

Hagedissen

Vier soorten inheemse hagedissen is ons land rijk. Hagedissen kenmerken zich door het afgeplatte lichaam en de duidelijke kop-lichaam en staart verdeling. Er is echter ook een soort die er afwijkend uitziet en zelfs geen poten heeft, maar daarover later meer.

Net zoals alle andere reptielen zijn hagedissen koudbloedige dieren. Dat betekent dat het lichaam niet zoals bij ons zoogdieren automatisch warm blijft, maar dat ze de warmte van de zon op moeten zoeken om op te warmen en actief te worden. Voor hagedissen is het dus belangrijk dat ze in hun habitat schuilplekken én warme plekken zoals grote stenen, stapelmuren en open plekken op korte afstand van elkaar kunnen vinden.

Levendbarende hagedis (De Natuur van hier)
De levendbarende hagedis was ooit zeer algemeen in ons land, maar de aantallen nemen sterk af (De Natuur van hier)

Hagedissen in Nederland

Van de vier soorten hagedissen behoren er drie tot de familie echte hagedissen en een soort behoort tot de familie hazelwormen. De drie uit de familie echte hagedissen zijn de levendbarende hagedis, zandhagedis en muurhagedis.

De levendbarende hagedis is de kleinste van het stel. Deze was ooit zeer algemeen, maar neemt de laatste jaren sterk af. De zandhagedis is een wat grotere en robuuster gebouwde hagedis. Ze zijn minder algemeen dan de levendbarende hagedis en komen vooral voor op de hoge zandgronden. Ook de zandhagedis neemt de laatste jaren sterk af. Ook de muurhagedis is een stukje groter dan de levendbarende hagedis. Muurhagedis komen van nature in Nederland voor enkel in en rondom Maastricht. Hier leeft een kleine en geïsoleerde populatie. Verspreid door het land komen echter losse exemplaren voor, vaak meegekomen met importproducten uit Midden- en Zuid-Europa.

Tot slot nog de hazelworm. Hazelwormen zien er op het eerste oog uit als slangen, maar het zijn pootloze hagedissen. De staart betreft ongeveer de helft van het lichaam en ze hebben dus geen poten. Hazelwormen komen op veel plekken voor, maar niet in Zeeland. De populatie in Nederland is vrij stabiel.

Hazelworm (Shutterstock)
De hazelworm lijkt op het eerste oog een slang, maar het is een pootloze hagedis (Shutterstock)

Slangen

Net zoals hagedissen hebben slangen ook baat bij kleinschalige en structuurrijke gebieden. Heidelandschappen, kleinschalig landschap en voor de ringslang ook laagveen kunnen een geschikt habitat zijn. Slangen houden van heidegebieden met wat oudere heidestruiken, pijpenstrootje en pitrussen. Open plekken in het landschap zijn daarnaast ook cruciaal om op te warmen en te zorgen voor een geschikt microklimaat.

Ringslang
Ringslangen houden van waterrijke gebieden

Slangen in Nederland

Van de drie in Nederland levende slangen is er één giftig; de adder. De ringslang en gladde slang zijn beide niet giftig. De ringslang is de grootste slang in Nederland en kan wel tot 1,20 meter groot worden. De ringslang komt voornamelijk voor in waterrijke gebieden. De laatste jaren is er een kleine afname te zien van de ringslang.

De gladde slang blijft een stuk kleiner dan de ringslang en wordt tot maximaal 65 centimeter groot. Ze hebben ongekielde schubben, wat ze een gladde aanblik geven. Het aantal gladde slangen neemt de laatste jaren licht af. De derde slang, de adder, is de enige giftige slang in Nederland. Ze worden tot 60 centimeter groot en leven voornamelijk op de hogere zandgronden. Ook bij de adders is er een afname te zien.

Gladde slang (shutterstock)
De ongekielde schubben geven de gladde slang een glad uiterlijk (shutterstock)

Lees ook: kikkers in Nederland

Dwaalgasten en exoten

Naast de vier inheemse hagedissen en de drie inheemse slangen in Nederland zijn er ook nog een dwaalgasten (soorten die hier sporadisch (op eigen kracht) voorkomen) en een aantal exoten die in meer of mindere mate in de Nederlandse natuur leven.

Dwaalgasten zijn zeeschildpadden zoals de soepschildpad en de lederschildpad. De meest bekende exoten zijn moerasschildpadden die klein gekocht werden in de dierenwinkel, maar na een aantal jaren uit werden gezet in het nabijgelegen natuurgebied. Voorbeelden hiervan zijn de geelbuik-, geelwang-, roodwang- en zaagrugschildpadden. Daarnaast zijn er ook nog enkele hagedissen die hier als exoot soms voorkomen. Voor meer exoten (en nog meer informatie over onze inheemse soorten) kijk op RAVON, hét instituut als het aankomt op reptielen (en amfibieën) in Nederland.

Roodwangschildpad
Roodwangschildpadden en andere moerasschildpadden zijn veel uitgezet nadat ze ongewenst werden als huisdier

Veelgestelde vragen

Welke reptielen leven er in Nederland?

In Nederland komen 7 verschillende inheemse reptielen voor, 4 hagedissen en 3 slangensoorten. De levendbarende hagedis, zandhagedis, muurhagedis, hazelworm, ringslang, gladde slang en adder. Daarnaast komen er soms dwaalgasten voor (zeeschildpadden) en exoten.

Wat is het verschil tussen reptielen en amfibieën?

Reptielen en amfibieën lijken veel op elkaar, maar er zijn toch een aantal verschillen. Zo kunnen amfibieën ook ademen via de huid en hebben amfibieën een gedaanteverwisseling. Dit is niet het geval bij reptielen. Meer lees je er hierover.

Waar in Nederland leven er reptielen?

De verspreiding van reptielen is verschillend per soort. Veelal komen ze voor op (hogere) zandgronden. Echte habitats zijn structuurrijke heidegebieden en kleinschalige landschappen.

Verder lezen

Deel II: hagedissen in Nederland

Deel III: slangen in Nederland

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Waarom zijn bijen belangrijk?

Waarom zijn bijen belangrijk?

Een van de belangrijkst dieren in het dierenrijk zijn toch wel de bijen. Deze kleine, vliegende insecten zorgen voor een aantal processen in de natuur die ook voor ons, de mens, cruciaal zijn. Helaas gaat het met de bijen wereldwijd niet goed. Tijd dus om uit te zoeken waarom bijen zo belangrijk zijn, waarom het niet goed gaat met deze geel-zwarte insecten en wat we kunnen doen om te zorgen dat het weer beter gaat met de bijen.

Bijen bestuivers

Inhoudsopgave

Welke soorten bijen zijn er?

In Nederland leven ruim 350 soorten bijen (waarvan helaas meer dan de helft bedreigd is). Deze zijn onderverdeeld in drie groepen: de honingbij (1 soort), de hommels (ongeveer 20 soorten) en de solitaire bijen (ongeveer 330 soorten).

Honingbijen leven in grote volkeren (bestaande uit soms wel 40.000 individuen) en hebben een sterke sociale structuur. Hommels zijn vooral te herkennen aan hun dicht behaarde huid. Ook hommels leven (in de zomer) in volkeren, maar deze zijn veel kleiner dan bij de honingbij. Tot slot zijn er nog de solitaire bijen. Zoals de naam al zegt leven deze bijen alleen en kennen ze niet zo’n dergelijke sociale structuur als honingbijen. Bij solitaire bijen is er ook geen sprake van een koningin.

Lees ook: de verschillen tussen bijen, wespen, hommels en hoornaars

Hoe gaat het met bijen?

Net zoals met andere bestuivende insecten zoals zweefvliegen en vlinders, gaat het ook met de bijen niet goed. Meer dan de helft van de ruim 350 bijensoorten in ons land wordt bedreigd. Echter is het niet alleen Nederland waar bijenpopulaties het zwaar hebben. In meerdere delen in de wereld gaan populaties bijen achteruit, vanwege verschillende oorzaken.

Aardhommel
Hommels zijn goed herkenbaar aan de dichte beharing op het lijf

Waarom gaat het niet goed met bijen?

Er zijn verschillende redenen waarom bijen het lastig hebben. Allereerst komt dit door de afname van geschikt leefgebied. In Nederland is de ruimte die we hebben beperkt. De bevolking groeit, dus er is steeds meer ruimte nodig om huizen te bouwen. Daarnaast is een groot deel van het landoppervlak in gebruik door de landbouw. Het aandeel natuur is hierdoor de afgelopen decennia afgenomen, waardoor veel diersoorten (waaronder bijen) in aantal sterk zijn afgenomen.

Verder hebben bijen veel last van het gebruik van bestrijdingsmiddelen op grote schaal. Het is vrij normaal geworden dat groentes en andere landbouwproducten bespoten worden met bestrijdingsmiddelen, wat giftig is voor insecten en veel andere dieren. Residuen van bestrijdingsmiddelen komen in natuurgebieden en wegbermen terecht, daar waar onder andere bijen op zoek zijn naar nectar. De pesticiden hebben onder andere invloed op het zenuwstelsel van bijen en andere insecten.

Een andere bedreiging voor (specifiek) de honingbij is de varroamijt. De varroamijt komt oorspronkelijk voor in Azië, maar heeft zich door toedoen van de mens wereldwijd (met uitzondering van Australië) weten te verspreiden. Deze parasiet heeft een negatief effect op het gewicht van bijen, wat uiteindelijk ervoor zorgt dat de honingbijen minder goed is in navigeren en minder lang leeft. Als enkele bijen geparasiteerd worden is dit geen probleem, maar het kan er ook voor zorgen dat hele volkeren last ervan krijgen. Hierdoor kan een volledig bijenvolk bedreigd worden door de varroamijt.

Tot slot lijken bijen ook nog last te hebben van periodes van slecht weer, welke (soms) het gevolg zijn van klimaatverandering. Lange periodes van regen, koude temperaturen en hevige wind kunnen ervoor zorgen dat bijen niet of nauwelijks kunnen vliegen en daardoor ook niet voldoende voedsel binnen krijgen. Dit kan desastreuze gevolgen hebben voor het voortplantingsproces van bijen.

Lees ook: hoe maakt een bij honing?

Waarom zijn bijen belangrijk?

Bijen zijn om meerdere redenen belangrijk. Allereerst dragen bijen bij aan een rijke biodiversiteit en vervullen ze een belangrijke rol in ecosystemen. Ze vervullen een cruciale rol als bestuivers. Op het moment dat deze weg zouden vallen zouden veel plantensoorten die afhankelijk zijn van bestuiving ook uitsterven, inclusief de dieren die daarvan afhankelijk zijn.

Bijen vormen daarnaast ook een voedselbron voor een aantal dieren. Bijen worden gegeten door vogels zoals de wespendief en de bijeneter. Het bijenwas (wordt onder ander gebruikt als kraamkamer door sommige bijen) wordt gegeten door sommige nachtvlinders zoals de kleine en de grote wasmot. Daarnaast vangen spinnen ook bijen.

Bijeneter
De kleurrijke bijeneter eet naast bijen en hommels ook wespen, vlinders, kevers en libellen

Tot slot kunnen bijen gezien worden als indicatorsoort voor de kwaliteit van natuur in een bepaald gebied. Als in een natuurgebied het aantal bijen en het aantal soorten bijen sterk achteruitgaat, dan is dit vaak een teken dat het met de algehele natuur in het gebied niet goed gaat.

Bestuiven

Nog even terug op het bestuiven, de cruciale rol die bijen (en andere insecten zoals zweefvliegen) spelen in een ecosysteem. Bijen eten nectar, dit vinden ze in de bloemen van bloemplanten. Terwijl ze van bloem tot bloem vliegen om voldoende nectar binnen te krijgen, nemen ze (onbewust) stuifmeel mee wat op hun lichaam blijft plakken. Het stuifmeel wordt op deze manier van de ene naar de andere bloem gebracht, waarmee de planten bestoven worden. Door deze symbiose tussen bestuiver en plant kunnen bloemplanten zich voortplanten zonder daadwerkelijk met elkaar in contact te komen.

Ongeveer 85% van alle wilde planten wordt bestoven door wilde bijen en andere insecten, waarbij bijen het grootste deel van deze rol op zich nemen. Zonder deze bestuivers zouden deze planten waarschijnlijk uitsterven, inclusief al het leven dat weer direct of indirect van die planten afhankelijk is.

Ook een aantal bomen en veel van ons groenten en fruit worden bestoven op deze manier. Onder andere appels, beren, bramen, courgette’s en paprika’s worden bestoven door bijen of andere insecten. Maar ook andere producten zoals zonnebloemolie, mosterd en honing kunnen we gebruiken dankzij het werk van bijen. Dit geeft wel aan hoe groot het (economisch) belang is van bijen en andere bestuivers.

Veel van ons dagelijkse voedsel wordt bestoven door bijen
Veel van ons dagelijkse voedsel wordt bestoven door bijen

Hoe kun je bijen helpen?

Om de bijen in jouw omgeving te helpen kun je een aantal dingen doen. Allereerst kun je ervoor kiezen om een inheems bloemenmengsel te zaaien in je tuin, zodat bijen voldoende nectar kunnen vinden. Via deze link is een biolgoische zadenmix, samengesteld door Natuurmonumenten te bestellen, speciaal samengesteld voor insecten. Met één zakje zaai je zo’n 15m2 in. Dus bestel meerdere zakjes om een grote oppervlakte in te kunnen zaaien!

Daarnaast kun je ook inheemse planten aanplanten in je tuin. Kies dan wel voor biologisch gewkeekt omdat deze geen gif bevatten en daardoor niet schadelijk zijn voor bijen en andere insecten. Zowel bij Sprinklr als bij Vivara is een breed assortiment aan biologisch gekweekte planten te vinden.

Maar ook zonder in te zaaien of aan te planten kun je al wat doen om je tuin aantrekkelijker te maken. Door je gazon minder vaak te maaien geef je kruidachtige planten meer kans om in bloei te komen. De soorten kruiden die in je gazon komen, zoals paardenbloem, boterbloem en klaver, zijn uitstekende nectarplanten voor vlinders. Meer over bloemrijke gazons lees je hier.

Hondsdraf + paardenbloem (de Natuur van hier)
Bloemrijke gazons zijn een ideaal nectarveld voor bijen (de Natuur van hier)

Gebruik in ieder geval geen bestrijdingsmiddelen in je tuin. Insecten, waaronder bijen kunnen hier slecht tegen. Bloemen komen soms nog wel in bloei, maar kunnen dan alsnog bestrijdingsmiddelen bevatten. Insecten worden gelokt door de bloemen, niet wetende dat er bestrijdingsmiddelen in zitten. De bestrijdingsmiddelen zorgen ervoor dat bijvoorbeeld het zenuwstelsel wordt aangetast, of dat de insecten dood gaan.

Lees ook: de beste inheemse bijenplanten

Daarnaast zijn er nog veel andere dingen die je kunt doen om je tuin meer geschikt te maken voor bijen en andere insecten. Je kunt bijvoorbeeld nog een bijenhotel (of insectenhotel) ophangen waarin bijen zich kunnen voortplanten of waarin ze kunnen overwinteren. Tot slot kun je je tuin op een nog natuurvriendelijkere manier beheren. In deze blog vind je meer tips hoe je dit aanpakt.

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

De beste inheemse bijenplanten

Bijenplanten

In ons land komen ruim 350 soorten bijen voor. Meer dan de helft daarvan is echter bedreigd. Dit heeft meerdere oorzaken, maar de meest bekende zijn het verdwijnen van leefgebied en het gebruik van pesticiden. De bijen kunnen dus wel een beetje hulp gebruiken. Dit kun je doen door de juist inheemse (en biologische) planten te gebruiken in je tuin. In deze blog delen we de beste bijenplanten met je.

Bijen

Inhoudsopgave

Status bijen

Het gaat dus niet goed met de bijen in ons land. De oorzaken hiervan lopen uiteen. Van de ruim 350 bijen (honingbijen, solitaire bijen en hommels) die in ons land voorkomen zijn er meer dan de helft bedreigd. Helaas hebben bijen geen wettelijk beschermde status, zoals veel andere dier- en plantsoorten dit wel hebben. Wel is er sinds 2018 een Nederlandse Rode Lijst, die aangeeft hoe het met de soorten gaat.

Ongeveer 80% van ons voedsel en ongeveer 85% van alle wilde planten worden bestoven door bijen en andere insecten. Bijen zijn dus cruciaal voor onze voedselvoorziening en een onmisbare schakel in de natuur. Het feit dat meer dan de helft van de soorten bijen bedreigd worden is dus zorgwekkend te benoemen. Door inheemse planten aan te planten kun je ervoor zorgen dat bijen weer meer nectar kunnen vinden.

Koop biologisch!
Een van de redenen waarom het zo slecht gaat met bijen is het gebruik van bestrijdingsmiddelen. In de landbouw, maar ook zeker bij het kweken van planten. Wil je iets goeds doen voor de bijen, koop dan uitsluitend biologische planten. Zo weet je zeker dat er geen bestrijdingsmiddelen zijn gebruikt en dat bijen (en andere insecten) niet doodgaan wanneer ze de nectar uit jouw bloemen komen eten.

Ruig klokje (Campanula trachelium)

De eerste bijenplant die we bespreken is het ruig klokje. Het ruig klokje is een vaste plant die tot 90 centimeter hoog wordt en prachtig blauwe tot lilakleurige bloemen krijgt.
De klokjes (bloemen) verschijnen in juli, maar ook in augustus staan ze nog in bloei. De nectar in de bloemen is geliefd bij bijen, hommels en vlinders. Twee voorbeelden van bijen die vliegen op het ruige klokje zijn de kleine en de grote klokjesbij.

Reserveer een plekje in de halfschaduw en een wat vochtige bodem voor het ruige klokje in je tuin. Via deze link is kruipend ruig klokje te bestellen bij Sprinklr. Deze zijn biologisch gekweekt en daardoor écht goed voor de biodiversiteit.

Campanula trachelium 1, Ruig klokje, Saxifraga-Jan van der Straaten
Ruig klokje (Saxifraga-Jan van der Straaten)

Lees ook: natuurtuin in ontwikkeling – deel I

Kruipend zenegroen (Ajuga reptans)

Een andere uitstekende bijenplant is kruipend zenegroen. Zoals de naam al zegt is het een bodembedekker, die tot 15 centimeter hoog wordt. Deze vaste plant doet het het beste op een plekje in de halfschaduw.
Kruipend zenegroen bloeit van april tot juni met blauwpaarse bloemen. De bloemen worden veel bezocht door solitaire bijen, zoals de blauwe metselbij en boommetselbij. Kruipend zenegroen is via Sprinklr biologisch gekweekt te bestellen.

Kruipend zenegroen bijenplanten
Kruipend zenegroen

Grote tijm (Thymus pulegioides)

De volgende in de lijst is grote tijm. Deze fijne bodembedekker wordt maximaal 30 centimeter groot. Grote tijm bloeit rijkelijk in de periode van juni tot september met violetkleurige bloemen.
Grote tijm doet het goed op een zonnige plek en gedijt zowel op een droge als een wat vochtigere bodem. Grote tijm is zeer geliefd bij wilde bijen (zoals behangersbijen en de duinkegelbij) en honingbijen.

Thymus pulegioides 7, Grote tijm, Saxifraga-Peter Meininger
Grote tijm (Saxifraga-Peter Meininger)

Gewone smeerwortel (Symphytum officinale)

De gewone smeerwortel is nog zo’n fantastische bijenplant. Deze vaste plant wordt tot 1 meter hoog en krijgt grote bladeren. Daarnaast krijgt de plant prachtige bloemen welke in trosjes bij elkaar hangen en paars, roze of wit kunnen zijn. De bloei begint in april en duurt tot en met augustus.

Gewone smeerwortel zet je het beste op een plekje in de zon of halfschaduw. De nectar in de bloemen trekt met name veel hommels aan, zoals de akkerhommer, grote tuinhommel, aardhommel en nog diverse andere. Bijen zoals metselbijen en de gewone langhoornbij komen er ook op af.

Via deze link is smeerwortel te bestellen bij Sprinklr, biologisch gekweekt. Zo weet je zeker dat bijen en andere insecten er echt van profiteren.

Gewone smeerwortel bijenplanten
Gewone smeerwortel

Lees ook: de beste inheemse schaduwplanten

Wilde marjolein (Origanum vulgare)

De volgende bijenplant in deze lijst is wilde marjolein. Wilde marjolein is een vaste plant die tot 60 centimeter hoog wordt. Van juli tot en met september heeft de plant heerlijk geurende, roze bloemen.

Wilde marjolein is een uitstekende insectenplant. Onder andere honingbijen, metselbijen, zandbijen en wespbijen maken gebruik van de bloemen. Daarnaast ook hommels zoals de late hommel en koekoekshommel. Wilde marjolein is ook als keukenkruid te gebruiken. Dus goed voor de bijen, maar ook lekker voor op bijvoorbeeld een pizza!

Via deze link bestel je wilde marjolein bij Sprinklr, biologisch gekweekt!

Wilde marjolein bijenplanten
Wilde marjolein

Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)

Een prachtige bijenplant die je kunt gebruiken in de schaduw of halfschaduw is vingerhoedskruid. Vingerhoedskruid krijgt grote bloemtrossen die tot 1,5 meter hoog kunnen worden. De bloei begint in mei en duurt soms tot in oktober. De bloemen zijn roze, paars of wit en verschijnen aan het tweede jaar aan de plant.

De bloemen zijn geliefd bij wilde bijen en hommels, die soms volledig onder het stuifmeel uit de bloemen kruipen. Vingerhoedskruid zaait zich gemakkelijk uit dus geef hem de ruimte. Vingerhoedskruid is giftig, dus pas op met huisdieren en kinderen.

Via deze link is biologisch gekweekte vingerhoedskruid bij Sprinklr te bestellen.

Vingerhoedskruid bijenplanten
Vingerhoedskruid

Paardenbloem (Taraxacum officinale)

De laatste bijenplant in deze lijst is gereserveerd voor een van de belangrijkste inheemse planten voor bijen in ons land: de paardenbloem. Paardenbloem is bij iedereen wel bekend, maar wordt zeer onderschat.
Uit onderzoek van de WUR blijkt dat maar liefst 107(!) soorten bijen zijn waargenomen op de paardenbloem.
Bij zachte winters kunnen de eerste paardenbloemen in januari al in bloei staan. Wanneer bijen wakker worden uit hun ‘winterslaap‘, dan zijn paardenbloemen vaak een van de weinige bloemen waar ze het broodnodige voedsel kunnen vinden.
Een van de beste dingen die je dus voor bijen kunt doen is die gele paardenbloemen voortaan laten staan in je grasland.

Paardenbloem bijenplanten
Paardenbloem

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

De beste inheemse planten voor in de zon

Planten volle zon

Planten kiezen voor dat plekje in de volle zon in je tuin kan soms best lastig zijn. Niet alle tuinplanten kunnen de intensiteit van de zon en de droge omstandigheden verdragen. Gelukkig is er een ruime keuze aan inheemse planten die een plekje in de volle zon prefereren. Door te kiezen voor de juiste inheemse planten zorg je ervoor dat je planten niet staan weg te kwijnen én lever je een belangrijke bijdrage aan de lokale biodiversiteit. Een win-win situatie dus.

Wilde marjolein - planten volle zon
Een inheemse plant op de juiste plek zal rijkelijk bloeien. Hier staat wilde marjolein volop in bloei. Een ware magneet voor insecten (Saxifraga-Jan van der Straaten)

Inhoudsopgave

Tips voor planten in de volle zon

Op stukken in je tuin die in de volle zon liggen kunnen de omstandigheden behoorlijk extreem worden. Door klimaatveranderingen worden de weersomstandigheden steeds extremer. Dit betekent dat planten in de volle zon tegen hogere temperaturen bestand moeten zijn en langere periodes van droogte moeten overbruggen. Met onderstaande tips kun je ervoor zorgen dat je planten deze omstandigheden beter aan kunnen.

Zorg ervoor dat de grond tussen de planten afgedekt is. Een kale grond droogt sneller uit dan grond die afgedekt is, waardoor planten sneller dorst krijgen. Om de grond af te dekken kun je boomschors gebruiken, of een mulchlaag van plantenresten.

Heb je dit gedaan, maar droogt de grond dan nog steeds heel snel uit? Dan kun je er nog voor kiezen om een druppelslang aan te leggen. Dit maakt het water geven een stuk gemakkelijker. Een druppelslang geeft het water gelijkmatig af. In combinatie met een afdeklaag van boomschors of plantenresten zorgt ervoor dat het water niet onmiddellijk verdampt en de planten de kans krijgen het vocht op te nemen. De afdeklaag zorgt er tevens meteen voor dat de druppelslang niet zichtbaar is (en dat je geen of minder onkruid hoeft te plukken).

Lees ook: natuurtuin in ontwikkeling – deel I

Uitgebloeide kruiden laten staan

Hebben je planten het hele jaar gebloeid en is er in het najaar niet meer over dan een aantal uitgebloeide stengels? Laat deze dan staan tot in het voorjaar. Al lijken het maar een paar uitgebloeide stengels, deze zijn zeer belangrijk voor de overwintering van dieren. Insecten overwinteren in uitbloeide stengels en kleine dieren vinden schuilplaatsen tussen de planten. Op onderstaande afbeelding zie je zo’n uitgebloeid stukje kruiden. Deze heeft de hele winter als schuilplek gediend voor een haas. Als je goed kijkt zie je de oren van de haas (omcirkeld). Maar ook vogels zoals de roodborst en winterkoning vinden er in de schrale wintermaanden voedsel in. Voortaan de uitgebloeide kruiden laten staan dus!

Uitgebloeide kruiden schuilplaats haas (De Natuur van hier)
Uitgebloeide kruiden bieden uitstekende schuilplaatsen en voedselplekken voor kleine zoogdieren en vogels. Als je goed kijkt zie je dat een haas dit stuk gebruikt als rustplek (De Natuur van hier)

Beemdkroon (Knautia arvensis)

De eerste plant voor in de volle zon die we bespreken is beemdkroon. Deze vaste plant wordt tot 60 centimeter hoog en bloeit met prachtige lilakleurige bloemen.

De bloei start in juni en loopt door tot in de herfst, vaak tot in oktober. Beemdkroon kan ook goed worden toegepast in bloemenrijke gazons en bloemenweiden.

Knautia arvensis 17, Beemdkroon, Saxifraga-Ed Stikvoort
Beemdkroon (Saxifraga-Ed Stikvoort)

Beemdkroon wordt druk bezocht door van allerlei insecten zoals dagvlinders, bijen en hommels. De knautiabij, welke op de rode lijst staat, is zelfs afhankelijk van beemdkroon. De sterke afname van beemdkroon in Nederland zorgt er dan ook voor dat de bij op de rode lijst staat.

Beemdkroon is hier, biologisch gekweekt, te bestellen bij Sprinklr.

Duizendblad (Achillea millefolium)

Een andere vaste plant die een plekje in de volle zon goed verdraagt is duizendblad. Duizendblad wordt tot 50 centimeter hoog en heeft uitbundige witte, roze, of soms rode schermbloemen. De bloei start in juni en loopt door tot in november.

Duizendblad kan ook prima op groendaken en in bloemrijke gazons en bloemenweiden toegepast worden.

Duizendblad planten zon
Duizendblad

Net zoals beemdkroon is duizendblad ook een zeer goede plant om insecten aan te trekken. Onder andere zweefvliegen, bijen, vlinders en hommels vliegen op de bloemen. De kortsprietwespbij en duinmaskerbij zijn twee voorbeelden van bijen die je op duizendblad kunt tegenkomen.

Duizendblad, biologisch gekweekt, bestel je hier bij Sprinklr!

Gewone smeerwortel (Symphytum officinale)

In een lijstje met planten voor in de volle zon mag gewone smeerwortel niet ontbreken. Gewone smeerwortel kan tot 1 meter hoog worden. Ze krijgt prachtige hangende bloemen, welke kunnen variëren van witte tot paars. De bloei start al in april en duurt tot en met augustus.
Smeerwortel houdt wel van een wat vochtige grond, dus zorg ervoor dat deze niet te veel uitdroogt.

Smeerwortel (De Natuur van hier)
Smeerwortel (De Natuur van hier)

Gewone smeerwortel wordt veel bezocht door hommels zoals de akkerhommel, aardhommel en grashommel (zeldzaam). Alleen langtongige hommels kunnen bij de nectar. Hommels met een korte tong (zoals de akkerhommel) boren een gaatje aan de voet van de bloemkroon om bij de nectar te komen.

Gewone smeerwortel is hier, biologisch gekweekt, te bestellen bij Sprinklr!

Lees ook: de verschillen tussen bijen, wespen, hommels en hoornaars

Dagkoekoeksbloem (Silene dioica)

Dagkoekoeksbloem is ook zo’n prachtige vaste plant die een plek in de volle zon verlangt (of halfschaduw), mits deze wel op een vochtige plek staat. Belangrijk is dus om ervoor te zorgen dat de grond niet uitdroogt.
Dagkoekoeksbloem wordt tot 80 centimeter hoog en bloeit van april tot en met oktober met grote roze bloemen, met vijf diep ingesneden kroonbladeren.

Silene dioica 45, Dagkoekoeksbloem, Saxifraga-Rutger Barendse
Dagkoekoeksbloem, (Saxifraga-Rutger Barendse)

Bijen, hommels, dagvlinders en nachtvlinders vliegen op de bloemen van dagkoekoeksbloem. Hoewel de bloemen overdag open zijn vindt bestuiving voornamelijk plaats door nachtvlinders. Dagkoekoeksbloem is de waardplant voor de gewone Silene-uil, maar ook de koekoeksbloem-spanner is een nachtvlinder die veelvuldig gebruik maakt van de plant.

Bij Sprinklr is dagkoekoeksbloem biologisch gekweekt te bestellen!

Grote centaurie (Centaurea scabiosa)

De grote centaurie is nog zo’n prachtige inheemse plant die het prima doet in de zon. De plant kan tot wel 1,25 meter hoog worden en kent een rijkelijke bloei. De grote rozepaarse bloemen verschijnen in mei aan de plant en blijven doorbloeien tot en met augustus.
Grote centaurie doet het beste op kalkhoudende tot kalkrijke bodems.

Centaurie planten zon
Grote Centaurie (Saxifraga-Peter Meininger)

Grote centaurie is voor insecten ook een erg belangrijke plant. Er vliegen veel bijen op grote centaurie, zoals groefbijen en de pluimvoetbij. Verder maken ook hommels en vlinders veelal gebruik van de bloemen. Soorten die je kunt aantreffen op de grote centaurie zijn de distelvlinder, verschillende parelmoervlinders en hommels zoals akkerhommel, aardhommel en steenhommel.

Grote centaurie is hier biologisch gekweekt te bestellen bij Sprinklr.

Wilde marjolein (Origanum vulgare)

Een andere inheemse plant die in de volle zon gezet kan worden is wilde marjolein. Wilde marjolein wordt tot 60 centimeter groot en heeft een voorkeur voor kalkhoudende grond.
De roze bloemen geuren heerlijk en bloeien van juli tot september.
Wilde marjolein wordt veelal als specerij gebruikt in de Griekse en Italiaanse keuken en staat ook wel bekend als oregano.

Wilde marjolein bijenplanten
Wilde marjolein

Wilde marjolein is een ware insectenmagneet. Van allerlei soorten insecten komen er op af, zoals zweefvliegen, (solitaire) bijen, hommels en dagvlinders. Enkele soorten die vaak gezien worden op wilde marjolein zijn: honingbij, metselbij, stadsreus, dagpauwoog, atalanta en vele anderen.

Wilde marjolein is hier, biologisch gekweekt, te bestellen bij Sprinklr.

Grote pimpernel (Sanguisorba officinalis)

Tot slot nog de grote pimpernel. Deze vaste land is vrij zeldzaam geworden in Nederland.
Grote pimpernel wordt tot 1 meter hoog, in sommige gevallen nog hoger, en bloeit met prachtige donkerrode bloemen. De bloeit begint in juni en loopt door tot en met september. Grote pimpernel verdraagt een plek in de volle zon, maar houdt wel van een wat vochtige bodem. Plant je hem dus in de volle zon dan moet je er wel voor zorgen dat de grond niet uitdroogt.

Grote pimpernel planten volle zon
Grote pimpernel (Saxifraga -Hans Dekker)

Net zoals de overige inheems planten die besproken zijn in deze blog, is grote pimpernel ook een belangrijke plant voor een aantal insecten. Zweefvliegen, bijen, hommels en dagvlinders maken veelvuldig gebruik van de plant. Voor het pimpernelblauwtje en het donker pimpernelblauwtje is het zelfs de waardplant.

Grote pimpernel is hier, biologisch gekweekt, te bestellen bij Sprinklr.

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Halfganzen in Nederland – deel VII

Bergeenden

In deel VI van de blogserie eenden, ganzen en zwanen in Nederland zijn de eider, ijseend en zee-eenden besproken. In dit deel maken we de overgang van de eenden naar de ganzen en komen de halfganzen aan bod. Van deze bijzondere onderfamilie vinden we drie soorten in Nederland terug. In deze blog vertellen we er alles over.

Halfganzen

Inhoudsopgave

Halfganzen

Zoals al eerder in deze blogserie benoemd is er nog geen volledige overeenstemming gevonden over de taxonomische indeling van de eenden, ganzen en zwanen. Onder andere bij de indeling van de halfganzen is nog enige onduidelijkheid. In principe komen er in Nederland drie halfganzen voor: de bergeend, de casarca en de Nijlgans. De mandarijneend en de muskuseend hebben we eerder besproken bij de grondeleenden, maar zouden wellicht beter ook bij de halfganzen ingedeeld moeten worden. Het toont in ieder geval aan dat de grondeleenden en halfganzen nauw aan elkaar verbonden zijn.

Bergeend (Tadorna tadrona)
Casarca (Tadorna ferruginea)
Nijlgans (Alopochen aegyptiacus)
Halfganzen in Nederland

Bergeend (Tadorna tadorna)

De eerste halfgans die we bespreken is de bergeend. Deze grote eendensoort (of kleine ganzensoort?) bereikt een lichaamslengte van 58 tot 67 centimeter en een spannwijdte van 110 tot 133 centimeter. Mannetjes en vrouwtjes hebben hetzelfde verenkleed; overwegend wit met zwarte accenten en een brede bruine baan over de borst. De kop en hals zijn donkergroen tot bijna zwart gekleurd. Ze hebben een felrode snavel. Bij de mannetjes zit hier nog een knobbel op, deze ontbreekt bij de vrouwen, waardoor ze goed van elkaar te onderscheiden zijn.

Bergeenden - halfganzen
Bergeenden hebben een mooi gevarieerd verenkleed en een felrode snavel
Roep bergeend (Xerno Canto – Albert Lastukhin)

Leefwijze en voedsel

Bergeenden vinden we in Nederland voornamelijk langs de kust in de duinen en in kwelders. In mindere mate komen ze ook in het binnenland voor, meestal dichtbij de grote rivieren. In de nazomer verzamelen zich grote groepen bergeenden in de Waddenzee, om daar met z’n allen te ruien. Doordat ze in deze periode niet, of niet goed kunnen vliegen zijn ze in een grote groep veiliger.

Voedsel vinden bergeenden vooral foeragerend in ondiep water op slikvelden en andere vlakten. Het grootste deel van het menu bestaat uit kleine ongewervelden, zoals slakken, kreeftjes, regenwormen en insecten. Daarnaast wordt soms ook plantaardig voedsel gegeten.

Lees ook: arenden in Nederland

Voorplanting en trekgedrag

Bergeenden broeden voornamelijk in oude konijnenholen of andere holtes. Er worden zo’n acht tot tien eieren gelegd, welke in 28 dagen worden uitgebroed. Het vrouwtje broedt de eieren uit, het mannetje staat buiten op de uitkijken. Omdat ze graag in konijnenholen broeden zijn de duinen in het Nederlandse landschap het meest geschikte broedgebied.

Er zijn in Nederland tussen de 5000 en 8000 broedparen. Dit aantal is redelijk stabiel. Omdat de konijnenpopulatie wel jaarlijks afneemt, zijn er minder holen om in te broeden en moeten bergeenden op zoek naar andere geschikte broedplekken. Ze broeden daardoor tegenwoordig ook in dichte vegetatie.

Na het broeden trekken bergeenden naar de Waddenzee, om daar in grote groepen veilig te ruien. Hier verblijven ze meestal gedurende de winter, om in het voorjaar weer terug te keren naar het broedgebied. In strenge winters trekken bergeenden nog wel eens zuidelijker.

Bergeenden maken gebruik van creches. Enkele tientallen jongen worden dan tijdelijk verzorgd door enkele volwassen dieren (Saxifraga - Piet Munsterman)
Bergeenden maken gebruik van creches. Enkele tientallen jongen worden dan tijdelijk verzorgd door enkele volwassen dieren (Saxifraga – Piet Munsterman)

Casarca (Tadorna ferruginea)

De tweede halfgans die we bespreken is de casarca. Deze opvallende eendensoort wordt iets groter dan de bergeend. Ze bereiken een lichaamslengte van 61 tot 67 centimeter en een spanwijdte van 121 tot 145 centimeter. Zowel de mannen als de vrouwen hebben een helder oranjebruin verenkleed. Ze hebben een roomkleurige kop en een zwarte snavel. Mannetjes hebben in het zomerkleed een zwarte halsring. Opvallend zijn verder nog de witte vlekken op de boven- en ondervleugels waardoor ze in vlucht goed opvallen.

Casarca
De casarca heeft een exotisch uiterlijk
Roep Casarca (Xeno Canto – Johannes Dag Mayer)

Leefwijze en voedsel

De casarca is vooral een soort van het zuiden van Europa, noordelijk Afrika en zuidelijk Azië. In Centraal- en West-Europa is er een populatie ontstaan, waarschijnlijk vanuit watervogelcollecties.

Het menu van casarca’s is hoofdzakelijk plantaardig. Ze eten op land gras en planten en onder water grondelen ze, net zoals grondeleenden dat doen, naar onder water planten.

Lees ook: waarom vliegen vogels in een v-vorm?

Voortplanting en trekgedrag

Meestal worden er acht of negen eieren gelegd. Deze worden in ongeveer 28 dagen uitgebroed. In het oorspronkelijke leefgebied broeden ze in rotsholen of in boomholten. Hier worden ook boomholten gebruikt, maar soms wordt er ook gebroed in de oevervegetatie. In Nederland is het aantal broedparen beperkt tot enkele tientallen, dus vormt deze exoot (vooralsnog) geen problemen voor inheemse soorten.

De hoogste aantallen zijn in de zomer waar te nemen. Na het broeden verzamelen casarca’s zich (onder andere op het Eemmeer), om gezamenlijk te ruien. Na de rui trekken de casarca’s iets zuidelijker om te overwinteren. Uit onderzoek blijkt dat dit vooral in Zuid-Duitsland en Zwitserland is.

Casarca halfgans (Saxifraga - Bart Vastenhouw)
De casarca’s die in Nederland leven overwinteren in Zuid-Duitsland en Zwitserland (Saxifraga – Bart Vastenhouw)

Nijlgans (Alopochen aegyptiacus)

Tot slot nog een soort die zich, net als de casarca, ook heeft gevestigd in West-Europa vanuit watervogelcollecties. De ontwikkeling van deze populaties is echter in niets te vergelijken met die van de casarca’s. Nijlganzen hebben zich sinds 1967 dusdanig hard weten te ontwikkelen dat ze op de lijst van invasieve exoten terecht zijn gekomen en daardoor een bedreiging vormen voor inheemse soorten.

Nijlganzen zijn met de donkere oogvlek onmiskenbaar (De Natuur van hier)
Nijlganzen zijn met de donkere oogvlek onmiskenbaar (De Natuur van hier)

Nijlganzen zijn de grootste halfganzen in ons land, ze bereiken een lichaamslengte van 63 tot 73 centimeter en een spanwijdte van 134 tot 154 centimeter. Ze hebben een overwegend grijsbruin verenkleed, maar zijn overduidelijk te herkennen aan de donkere vlek rondom het oog en op de borst. Ze hebben zwarte vleugels met witte schouders en grote, roze poten.

Roep Nijlgans (Xeno Canto – Jorge Leitão)

Leefwijze en voedsel

De meeste nijlganzen zijn in het Westen en Noorden van ons land te vinden. Maar ook in het binnenland zijn nijlganzen te zien, vooral langs de grote rivieren. Verder kun je nijlganzen overal tegen komen waar water te vinden is.

Het menu van nijlganzen is hoofdzakelijk plantaardig. Op land eten ze bijvoorbeeld gras en planten. In het water zoeken ze ook naar plantaardig voedsel. Zowel oppervlakteplanten als onderwaterplanten worden gegeten.

Nijlgans halfganzen
Nijlgans in vlucht

Voortplanting en trekgedrag

Nijlganzen broeden in boomholten, onder struiken nabij water of in (oude) nesten van onder andere grauwe gans, reigers, ooievaars en buizerds. Ze zijn zeer fel in het verdedigen van hun eigen nesten, maar ook in het verdringen van andere soorten die al aan het broeden zijn. Dit is ook een van de hoofdredenen (naast het lange broedseizoen) dat de nijlgans zich zo explosief heeft ontwikkeld in West-Europa.

Meestal worden er 6 tot 9 eieren gelegd, welke in 28 tot 30 dagen worden uitgebroed. De meeste broedgevallen vinden plaats van april tot eind mei, maar buiten deze periode is zeker geen uitzondering. Nijlganzen kunnen vrijwel het gehele jaar broedend aangetroffen worden.

In West-Europa zijn nijlganzen standvogels. Na het broeden zwerven ze rond en hebben ze niet per see een vaste plek.

Lees ook: welke zeehonden leven er in Nederland?

De serie eenden, ganzen en zwanen in Nederland

In totaal zijn er elf blogs nodig om de talrijke familie eendachtigen te bespreken. Onderstaand een overzicht van de blogserie.

Deel 1 – familie eendachtigen in Nederland

Deel 2 – grondeleenden

Deel 3 – grondeleenden vervolg

Deel 4 – duikeenden

Deel 5 – stekelstaart, brilduiker en zaagbekken

Deel 6 – eider, ijseend en zee-eenden

Deel 7 – halfganzen

Deel 8 – zwarte ganzen

Deel 9 – grijze ganzen

Deel 10 – grijze ganzen vervolg

Deel 11 – zwanen

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Salamanders in de tuin

Salamander in tuin

Veel mensen hebben salamanders in de tuin. Deze inheemse dieren weten de tuin razendsnel te vinden wanneer hier een poeltje of vijver aanwezig is. Maar hoe komen deze amfibieën in de tuin? En welke soorten salamanders worden zoal in tuinen gezien? Hoe zorg je ervoor dat je tuin nog meer geschikt is voor salamanders? In deze blog gaan we er dieper op in.

Salamander in de tuin
Kleine watersalamander (Saxifraga-Henk Dekker)

Inhoudsopgave

Hoe komen salamanders in de tuin?

De salamanders die over het algemeen in tuinen worden aangetroffen zijn in Nederland watersalamanders. Dit betekent dat ze in de paartijd sterk gebonden zijn aan water. De eitjes worden in het water afgezet en de larve worden in het water geboren. Als volwassen exemplaren kunnen salamanders zich ook prima over land verplaatsen. Hierdoor zijn ze in staat om tussen verschillende poelen te migreren.

De afstand die salamanders afleggen om nieuwe poelen te koloniseren varieert en hangt af van een aantal factoren. Verschillende soorten leggen niet dezelfde afstanden af. Daarnaast bepalen de kwaliteit van het leefgebied en de bereikbaarheid van andere poelen hoever salamanders reizen. Bij de kamsalamander is het bekend dat ze een afstand van meer dan 1 kilometer tussen poelen kunnen overbruggen, al doen ze hier wel meerdere jaren over. Poelen die dichterbij liggen kunnen vaak al binnen één jaar bereikt worden.

Lees ook: salamanders in Nederland

Voor het leven van salamanders in tuinen is het belangrijk dat tuinen goed bereikbaar zijn. Tuinen moeten dus niet volledig afgesloten worden met betonnen of houten schuttingen, maar liever met groene hagen. Daarnaast moeten er in tuinen en in de openbare leefomgeving voldoende groen aanwezig zijn waarin salamanders zich kunnen verplaatsen.

Vijver salamanders
Salamander in de tuin
Salamanders weten soms bijzonder snel nieuwe vijvers te vinden. Deze vijver werd in mei aangelegd en in oktober werd de eerste kleine watersalamander nabij de vijver waargenomen (De Natuur van hier)

Wat moet ik doen met een salamander in mijn tuin?

Het kan zijn, ook als je geen poel of vijver in je tuin hebt, dat je een salamander in je tuin of zelfs in huis vindt. Op het moment dat je een salamander in huis vindt is het belangrijk eerst je handen te wassen of handschoenen aan te doen, voordat je de salamander verplaatst. Salamanders ademen (onder andere) via de huid, dus kunnen schade oplopen door resten die aan je handen kleven van verzorgingsproducten, schoonmaakmiddelen, et cetera. Verplaatst salamanders alleen als het strikt noodzakelijk is (als ze bijvoorbeeld in huis zitten) en doe dit dan zo snel en efficient mogelijk. Salamanders zijn immers beschermd en vangen, vervoeren en verhandelen is verboden.

Zorg ervoor dat de salamander veilig is voor huisdieren zoals honden en katten. Salamanders leven zowel op het land als in het water, dus zorg voor een geschikt landhabitat als waterhabitat. Hoe je dat doet lees je verderop in de blog. Gebruik tot slot geen chemische bestrijdingsmiddelen voor onkruid, slakken of wat dan ook in je tuin. Salamanders zullen er als een van de eerste dieren last van hebben en vermoedelijk aan overlijden.

Lees ook: paddentrek

Welke salamander heb ik in mijn tuin?

De salamander die het meest voorkomt in tuinen is met stipt de kleine watersalamander. De kleine watersalamander komt in vrijwel heel Nederland voor en ze hebben geen hele grote poelen nodig als voortplantingsbiotoop. Dit zorgt ervoor dat kleine visvrije en visarme vijvers en poelen in tuinen al snel geschikt zijn voor de kleine watersalamander.

Lissotriton vulgaris 3, Kleine watersalamander, Saxifraga-Kees Marijnissen
Kleine watersalamander (Saxifraga-Kees Marijnissen)

Naast de kleine watersalamander worden alpenwatersalamander en kamsalamander ook wel eens in tuinen waargenomen, maar beduidend minder dan eerstgenoemde. Beide soorten komen echter niet in het gehele land voor en ze zijn ook wat veeleisender wat betreft voortplantings- en landbiotoop.

Kamsalamander tuin
Kamsalamander (Saxifraga – Kees Marijnissen)
Ichthyosaura alpestris 8, Alpenwatersalamander, Saxifraga-Kees Marijnissen
Alpenwatersalamander (Saxifraga-Kees Marijnissen)

Hoe maak ik mijn tuin meer geschikt voor salamanders?

Zoals al eerder benoemd in deze blog leven salamanders zowel in het water als op het land. Wil je dus salamanders in je tuin dan zul je zowel een geschikt water- als landhabitat moeten creëren.

Waterhabitat

Als waterhabitat is het verstandig om een poel of vijver aan te leggen. Hierbij moet je op een aantal dingen letten. Allereerst is het belangrijk de poel visvrij te houden (of ten minste zo min mogelijk vis). Vissen eten namelijk de eitjes en larven van amfibieën, waardoor kikkers, padden en salamanders zich veel minder snel zullen vestigen in een visvijver. Daarnaast is het belangrijk dat de poel of vijver grotendeels in de zon ligt, er voldoende (inheemse) vijverplanten aanwezig zijn en de taluds/oevers niet te steil zijn, zodat salamanders gemakkelijk in en uit de poel of vijver kunnen. Voor meer tips lees onderstaande blog, daarin lees je precies hoe je een poel aanlegt in de tuin.

Lees ook: poel aanleggen in de tuin

Ben je iets minder handig, of heb je gewoon niet zoveel zin om alles zelf uit te zoeken? Dan kun je ook nog kiezen voor een Tuiny poel. Dit is een starterspakket waarmee je een inheemse poel van zo’n 2m2 aanlegt. Daarnaast zit er een aanleginstructie bij waarin stap voor stap uitgelegd staat hoe je dit aanpakt.

Salamanders in de tuin - groene vijver
Poel (De Natuur van hier)
Vijvers met veel oever- en watervegetatie, gecombineerd met een stenenhoop of stapelmuur is bijzonder geschikt voor salamanders

Landhabitat

Naast een poel of vijver is een geschikt landhabitat cruciaal voor salamanders. Dit kan op verschillende manieren gemaakt worden. Allereerst is het goed om wat inheemse, groenblijvende struikjes in de buurt van de poel te hebben. Verder is een stapeltje hout of een takkenril perfect voor salamanders om onder te schuilen en om onder te overwinteren. Ook het maken van een stapelmuurtje kan daarbij helpen.

Naast het aanleggen van een takkenril of een stapelmuurtje is het belangrijk om de tuin niet al te netjes op te ruimen. Zorg ervoor dat er altijd wat rommelhoekjes of een hoop afgevallen bladeren zijn. Dit zijn ideale schuilplaatsen voor salamanders en andere amfibieën. Tot slot willen we nog adviseren om geen gif te gebruiken, in de vorm van onkruidverdelger, muizen- en/of rattengif of slakken- of mierenpoeder. Salamanders ademen onder andere via de huid en zijn zeer gevoelig voor deze gifmiddelen. Ze zullen dan ook als een van de eerste dieren (vaak nog voor dat het ‘ongedierte’ er last van heeft) last ondervinden van deze middelen.

Lees ook: wat eten salamanders?

Geplaatst op

Akkervogels in Nederland

Gele kwikstaart (de Natuur van hier)

Nederland bestaat voor een groot deel uit agrarisch gebied. Van oudsher zijn veel vogelsoorten gebonden aan dit landschap, wat bestond uit kleinschalige bloeiende akkerpercelen omringd met heggen en houtsingels. Dit landschap is de laatste decennia sterk veranderd, waardoor veel akkervogels het zwaar hebben. In deze blog aandacht voor de akkervogels die we in Nederland kennen.

Omslagfoto: gele kwikstaart (de Natuur van hier)

Patrijs
De patrijs is misschien wel het bekendste voorbeeld van een akkervogel in nood

Inhoudsopgave

Wat zijn akkervogels?

Akkervogels zijn vogels die op of in de buurt van akkers broeden en daar ook hun voedsel vinden. Veelal broeden akkervogels op de grond, goed verscholen tussen de vegetatie of aan de voet van een haag. Akkervogels vinden voedsel in de vorm van granen en onkruidzaden, maar sommige soorten eten ook de insecten die op de bloemen afkomen. Er zijn ook een aantal roofvogels die in de akkers jagen op (zang)vogels en muizen.

Lees ook: de teloorgang van de zomertortel en de opkomst van de bijeneter

Akkervogels

De akkervogels zijn grofweg in te delen in de zangvogels, fazantachtigen, roofvogels & uilen en een overige categorie. Ieder met hun eigen levenswijze, op hun eigen plek in het akkerlandschap.

Zangvogels

Zoals in praktisch ieder biotoop zijn er zangvogels te vinden. De kleine, vlugge en luidruchtige vogels zorgen voor leven in de brouwerij. Binnen het akkerlandschap zijn er zangvogels die het kleinschalige landschap prefereren, maar ook soorten die houden van de open en weidse velden.

Zangers van het kleinschalige landschap

Een aantal zangvogels prefereren het kleinschalige landschap, waarin akker worden afgewisseld met landschapselementen zoals scheerheggen, struweelhagen en houtsingels. Kneuen leven in grote groepen en bewonen meidoornhagen en braamstruwelen. De ringmus voelt zich thuis in een kleinschalig landschap met akkers en bomen met holen, waarin ze kunnen broeden

Geelgorzen broeden in heggen en houtsingels en vinden voedsel (grotendeels zaden) op de akkers. Ook de grauwe gors kwam vroeger een stuk meer voor in Nederland, maar is tegenwoordig nog maar op enkele plekken te vinden in ons land.

Geelgors
Geelgors
Kneu (de Natuur van hier)
Kneu (de Natuur van hier)
Groenling (de Natuur van hier)
Groenling (de Natuur van hier)
Distelvink (de Natuur van hier)
Distelvink (de Natuur van hier)
Veldleeuwerik, Lomm 3
Veldleeuwerik, Lomm 3
Witte kwikstaart
Witte kwikstaart

Zangers van het open veld

Meer in het open terrein voelen andere zangvogels zich thuis. De bekendste hiervan is misschien wel de veldleeuwerik. Met zijn prachtige zang en sierlijke vlucht geven ze kleur aan het landschap. Helaas is de soort sinds de jaren ’70 met 95% afgenomen.

Ook kwikstaarten zijn bewoners van de open akkergebieden. De witte kwikstaart, gele kwikstaart en Engelse kwikstaart voelen zich thuis op de akkers. Ze broeden er veelal op de grond en struinen de akkers af op zoek naar insecten.

Gele kwikstaarten op de akkers
In Nederland komen verschillende soorten gele kwikstaarten voor. Twee daarvan zijn geregeld te vinden op akkers: de gele kwikstaart en de Engelse kwikstaart. De gele kwikstaart (man) heeft een gele keel en borst, en een prachtige blauwgrijze kop met een witte wenkbrauwstreep. De mannetjes van de Engelse kwikstaart hebben ook een gele keel en borst, maar een geelgroene kop.
De andere twee gele kwikstaarten zijn de grote gele kwikstaart en de Noordse kwikstaart. De grote gele kwikstaart leeft voornamelijk langs stromende beken en de Noordse kwikstaarten is enkel in ons land te bewonderen als doortrekker.

Gele kwikstaart (de Natuur van hier)
Gele kwikstaart (de Natuur van hier)
Engelse kwikstaart
Engelse kwikstaart

Wintervoedsel

Dan zijn er nog een aantal zangvogels die akkers gebruiken om in de winter voldoende voedsel te vinden. Op speciaal ingerichte akkers vinden soorten zoals graspiepers, groenlingen, vinken, en distelvinken in de winter voedsel in de vorm van zaden van granen, kruiden en grassen. Cruciaal voor deze soorten om de winter door te komen.

Fazantachtigen

Dan zijn er nog een aantal typische akkervogels die behoren tot de fazantachtigen. Drie soorten behorend tot deze familie komen voor in de Nederlandse akkers: de kwartel, de patrijs en de fazant. Deze grondbroedende vogels leggen over het algemeen veel eieren (meer dan 10 is vrij normaal) en voeden zich met zaden van grassen, onkruiden en granen en met insecten.

De kwartel is de kleinste van het stel. Ze hebben een donkerbruin verenkleed met lichtgele strepen. Maar zien doe je ze niet snel, je zult ze eerder horen. Het bekende kwik-me-dit, kwik-me-dat geluid is vooral op zomeravonden goed te horen in graanvelden.

Kwartel
Kwartel
Patrijs
Patrijs
Fazant
Fazant

De patrijs is een stukje groter dan de kwartel. Het is misschien wel hét bekendste voorbeeld van vogelsoorten die drastisch te leiden hebben gehad onder de intensivering van de landbouw. De populatie is sinds de jaren ’70 met 95%(!) afgenomen. De eens zo normale broedvogel is nu bijna een zeldzaamheid geworden.

Tot slot nog de fazant. Deze kleurrijke verschijning komt hier van origine niet voor maar is in het verleden (en nu nog steeds, maar dan illegaal) uitgezet als jachtwild. Fazanten zijn in Nederland het hele jaar door op akkerland te zien, het zijn standvogels.

Lees ook: Kraaien in Nederland – deel I

Roofvogels & uilen

Een van de kleinste roofvogels die je boven een akker zult zien is de torenvalk. Deze valk hangt vaak biddend boven een akker of grasland, op zoek naar veldmuizen. Torenvalken hebben een roodbruine rug. Het mannetje heeft een grijze kop en staart. Vrouwtjes zijn minder opvallend bruin en hebben een gebandeerde staart.

Daarnaast zijn er nog de slanke en elegante kiekendieven die graag gebruik maken van akkers. De grauwe kiekendief broedt nog met enkele tientallen, vooral in de provincie Groningen. Hier broeden ze vooral in graan- en luzerneakkers. Met de blauwe kiekendief is het minder goed gesteld in ons land. Deze is namelijk bijna uitgestorven als broedvogel in Nederland. Tot slot is er zo nu en dan nog een dwaalgast in de akkers in Nederland ontdekt: de steppekiekendief. Deze mysterieuze vogel van de steppes in Rusland is echter voor het eerst in 2017 tot broeden gekomen in Nederland, ergens in (wederom) Groningen.

Torenvalk akkervogel
Torenvalk
Grauwe kiekendief akervogel, Saxifraga-Mark Zekhuis
Grauwe kiekendief (Saxifraga-Mark Zekhuis)

Uilen

Dan zijn er ook nog een aantal uilen die gebruik maken van het (half)open akkerlandschap. Het kleinste uitlje van Nederland, de steenuil, is een typisch voorbeeld van kleinschalig agrarisch cultuurlandschap. Ook de ransuil en kerkuil maken gebruik van het open akkerveld om op muizen te jagen. Ransuilen broeden in bomen, kerkuilen broeden vaak ook op (boeren)erven in schuren.

Tot slot komt ook de velduil voor in het akkerlandschap. Wanneer de omstandigheden gunstig genoeg zijn kunnen ze er zelfs soms broeden. Het nest maken ze op de grond. Het zijn geen echte trekvogels, maar verplaatsen zich naar waar de omstandigheden het beste zijn.

Velduil
Velduil
Kerkuil
Kerkuil

Overige akkervogels

Dan zijn er nog een aantal akkervogels die niet in bovenstaande groepen in te delen zijn. Sommige soorten zijn typische akkervogels, andere komen naast het akkerlandschap ook nog in andere biotopen voor.

De zomertortel, een duivensoort die zich thuis voelt in het kleinschalige agrarische landschap. Helaas is de soort sterk afgenomen, onder andere door jacht in Zuid-Europa en de schaalvergroting in de landbouw. Een andere bijzondere akkervogel is de kwartelkoning. Kwartelkoningen laten zich lastig zien, een belangrijk aspect van het leefgebied is dan ook voldoende dekking. Mannetjes maken in het voorjaar een kenmerkend crex-crex geluid, dat tot ver te horen is.

Tot slot zijn er nog twee soorten die normaliter eerder tot de weidevogels worden gerekend, maar toch ook regelmatig op bouwland te vinden zijn. Dit geldt zowel voor de scholekster als voor de kievit. Beide soorten profiteren van het open land en de afwisseling van gras- en bouwland.

Kievit (de Natuur van hier)
Kievit (de Natuur van hier)
Kwartelkoning akkervogel, Saxifraga-Mark Zekhuis
Kwartelkoning (Saxifraga-Mark Zekhuis)
Zomertortel Akkervogel
Zomertortel

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Geplaatst op

Marker Wadden reisgids

Markerwadden (De Natuur van hier)

In Marker Wadden vind je een van de nieuwste stukjes Nederland. Deze archipel is volledig door de mens aangelegd met als doel natuurherstel in het Markermeer. Op deze eilanden krijgt de natuur een kans om weer op te veren. Eén van de eilanden is te bezoeken, in deze blog bespreken we alles wat je hierover moet weten. Lees dus gauw verder, zodat je voorbereid op pad gaat!

Visdief (De Natuur van hier)
Marker Wadden is een walhalla voor vogels, zoals deze visdief (De Natuur van hier)

Inhoudsopgave

Oorsprong en ligging

Voor het ontstaan van de Marker Wadden moeten we een tijdje terug in de tijd, voordat er überhaupt sprake was van zoiets als Marker Wadden. Toen in 1932 de werkzaamheden aan de Afsluitdijk werden voltooid, veranderde de Zuiderzee in de Waddenzee en het IJsselmeer. In 1976 ontstond uiteindelijk het Markermeer, toen de Houtribdijk voltooid werd.

In 2016 werd er gestart met het realiseren van vijf eilanden, in het noordoosten van het Markermeer. De eerste vijf eilanden werden in 2021 opgeleverd, waarna er nog twee extra eilanden in 2023 werden opgeleverd. In totaal omvat het hele gebied zo’n 1300 hectare aan onder- en bovenwaternatuur. Het doel is om een natuur- en recreatiegebied van 10.000 hectare te creëren. Er worden eilanden aangelegd, onder water worden er paaiplaatsen voor vissen gecreëerd en er komen watergeulen en slenken in het gebied. Hiermee moet de biodiversiteit in het gebied enorm toenemen.

Nationaal Park Nieuw Land

Natuurmonumenten werkt hier samen met Rijkswaterstaat en Boskalis aan natuurherstel. De eilanden worden aangelegd met zand, klei en slib uit het Markermeer. Om de eilanden te beschermen tegen storm en water is vanuit het voorste eiland een dijk getrokken richting het oosten. Dit zorgt ervoor dat de achtergelegen eilanden in de luwte liggen.

Artistieke indruk van Markerwadden (Natuurmonumenten)
Artistieke indruk van Marker Wadden (Natuurmonumenten)

Samen met de Oostvaardersplassen en Lepelaarsplassen behoren de Marker Wadden tot het Nationaal Park Nieuw Land, wat een totale oppervlakte heeft van zo’n 29.000 hectare. Zoals de naam al zegt is dit het jongste Nationale Park van Nederland.

Lees ook: op zoek naar bijzondere soorten in het Kempen~Broek

Een bezoek aan Marker Wadden

Het hoofdeiland is het enige eiland dat op Marker Wadden te bezoeken is. De overige eilanden zijn volledig voor de natuur en enkel te bezoeken door onderzoekers. Op het hoofdeiland, wat ongeveer 250 hectare groot is, bevindt zich een haven, strand, bezoekerscentrum (volledig zelfvoorzienend) en is er nog veel meer te vinden.

Boot Markerwadden (De Natuur van hier)
De boot van Natuurmonumenten brengt je naar Marker Wadden (De Natuur van hier)

Haven en strand

Het hoofdeiland is ook het enige eiland met een haven. In de haven komt de boot van Natuurmonumenten aan om bezoekers over te brengen. Daarnaast is er ook ruimte voor zo’n 60 boten om aan te meren. Vlakbij het strand is een recreatiestrand van circa 700 meter lang te vinden.

De natuur ontdekken

Marker Wadden is een perfecte plek voor vogelaars en natuurliefhebbers. In totaal zijn er al 140 vogelsoorten waargenomen. Daarnaast zijn er ruim 190 soorten insecten en zijn er 19 vissoorten waargenomen.

Marker Wadden steltlopers
Veel steltlopers vinden in de Marker Wadden een belangrijk foerageergebied (De Natuur van hier)

Op het eiland is twaalf kilometer aan wandelpad door de nieuwe natuur te vinden. Tijdens deze wandeling door een afwisselend landschap van moerasvegetaties en pioniersvegetaties vliegen de vogels je om de oren. Zwermen oeverzwaluwen, visdieven en diverse soorten meeuwen vliegen op en af. Steltlopers zoals tureluurs, kemphanen en bontbekplevieren trippelen door het ondiepe water op zoek naar voedsel en eenden, ganzen en zwanen dobberen op het water. Onderweg zijn er drie vogelkijkhutten en diverse kijkschermen te vinden om ongezien de vogels goed te bekijken.

Verrekijker
Onmisbaar tijdens het bezoek aan Marker Wadden is een verrekijker. Een verrekijker zorgt ervoor dat je de vogels veel beter kunt bekijken en de specifieke kenmerken kunt zien van de verschillende soorten. Persoonlijk hebben we goede ervaringen met het merk Vortex. Voor een betaalbare prijs krijg je een kwalitatief goede verrekijker. Bekijk hier het assortiment op bol.com.

Lees ook: Teutoburgerwoud wandelvakantie

Slapen op Marker Wadden

Ook is het mogelijk om te blijven slapen op het hoofdeiland. Natuurmonumenten heeft in samenwerking met Landal enkele natuurhuisjes weten te realiseren. Dit geeft je de mogelijkheid om in alle rust te genieten van de natuur in de ochtend en avonduren (vanuit de nederzetting).

Marker Wadden
Marker Wadden, nieuwe natuur in ontwikkeling

Veelgestelde vragen

Wat is er te doen op Marker Wadden?

Marker Wadden is een nieuw gecreëerde groep natuureilanden. Het hoofdeiland is te bezoeken. Op het eiland is twaalf kilometer aan wandelpad te vinden en diverse vogelkijkhutten. Een waar paradijs voor vogelaars en natuurliefhebbers.

Mag ik met een eigen boot naar Marker Wadden?

Ja, je kunt met een eigen boot naar Marker Wadden. De natuurhaven is tegen betaling beschikbaar en je kunt er zowel overdag als ’s nachts verblijven met de boot (verschillende tarieven). Houdt er rekening mee dat het een natuurhaven is en daardoor minder voorzieningen heeft. Klik hier voor meer informatie.

Mag ik mijn hond meenemen naar Marker Wadden?

Een hond meenemen naar Marker Wadden is enkel mogelijk als je met eigen boot komt. Via de veerdienst is het niet toegestaan. Als je een hond meeneemt naar Marker Wadden is het belangrijk dat deze aangelijnd is en enkel rondom de haven wordt uitgelaten. Op de rest van het eiland zijn honden niet toegestaan, om broedvogels rust te bieden.

Kan ik blijven slapen op Marker Wadden?

Ja, je kunt blijven slapen op Marker Wadden. Natuurmonumenten heeft samen met Landal enkele natuurhuisjes gerealiseerd. Ook met de boot kun je ’s nachts om Marker Wadden verblijven. Na zonsondergang is het echter niet toegestaan om de nederzetting en haven te verlaten.

Niets meer missen? Volg ons op onze socials!

Zoeken

Categorieën

Op de hoogte blijven?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!