Iedereen kent ze wel: een kauw, zwarte en/of bonte kraai, ekster, gaai, wellicht zelfs een roek, de notenkraker of raaf. Het zijn de kraaien in Nederland. De familie kraaiachtigen (Corvidae) gaat echter verder dan onze Nederlandse bekenden, want in totaal bestaat de familie uit 128 soorten. Ze komen bijna overal op de wereld voor. Ze behoren tot de zangvogels, hoewel niet iedereen hun geroep als gezang zou kwalificeren.
Kraaien zijn intelligente wezens en daar is de ekster geen uitzondering op. Ze kunnen problemen (leren) oplossen, sommige soorten slagen voor de spiegelproef en ze communiceren met elkaar. In dit deel lichten we de ekster uit.
Wil je de hele serie ‘kraaien in Nederland’ lezen? Klik dan hier om te beginnen met deel I.
De ekster
Eksters kunnen we in het hele land tegen komen. Deze zwart wit gekleurde kraaien bezoeken met regelmaat onze tuinen en zwerven ook over de straten.
Uiterlijk en gedrag
De ekster heeft een opvallend uiterlijk en is makkelijk te herkennen. Er zit meer achter deze zwart-witte verschijning dan je in eerste instantie denkt. Deze vogel zul je niet gauw vergeten. Het verenkleed lijkt op het eerste gezicht zwart-wit, maar met de juiste lichtval zul je zien dat er een scala aan kleuren in zitten. Van groen tot paars en blauw, in metallic-uitvoering. Wanneer je de ekster in vlucht ziet, zul je zien dat de veren in de vleugels van zwart naar wit kleuren, afgemaakt met een sierlijk zwart randje. De vleugels lijken net uitgewaaierde waaiers.
Lees ook: vinken in Nederland – deel I
Eksters zijn intelligent, zoals je hieronder zult lezen, en imiteren andere vogels hun geluiden. Eksters leven monogaam en zijn over het algemeen altijd samen. Een ‘vreemd’ mannetje versiert wel eens een al bezet vrouwtje. Dit wordt niet geduld door haar mannetje en hij zal de vreemdeling luidkeels verjagen. Jonge eksters leven tot een jaar of drie in zogenaamde ‘puberbendes’. Ze halen kattenkwaad uit en leren van elkaar, ook over het opvoeden van jonge eksters.
Net als zwarte kraaien kunnen ze erg divers klinken. Zo hebben ze schorre en zachte klanken tot schel en krassend. Paartjes onderling maken zachte geluidjes. Je zou het bijna als zacht kirrend kunnen omschrijven. Daarnaast behoren ze niet voor niets tot de zangvogels, want ze kunnen ook zachtjes zingen. Als je dit hebt gehoord, heb je iets zeldzaams meegemaakt.
Intelligente vogel, die ekster
De spiegelproef wordt gedaan om een bepaalde intelligentie en een mate van zelfbewustzijn te meten. Ook bij eksters is deze proef gedaan.
Hoe de test werkt: de onderzoeker zet een stip op het voorhoofd van het dier, in dit geval de ekster. De onderzoeker zet de ekster in een ruimte met een spiegel. Wat gaat de ekster doen? Als je in de spiegel naar jezelf kijkt en de stip waarneemt, door hem bijvoorbeeld aan te raken of proberen weg te halen, is het bewijs er dat er sprake is van zelfbewustzijn en een mate van intelligentie die veel andere diersoorten niet hebben.
Lees ook: arenden in Nederland
De ekster heeft laten zien dat hij is geslaagd voor de spiegelproef. De test is ook gedaan bij mensapen, dolfijnen en olifanten. Ook zij lieten allemaal zien dat ze zich bewust zijn van de stip op hun eigen voorhoofd. Bij mensen zie je deze ontwikkeling rond het tweede levensjaar ontstaan. Deze mate van zelfbewustzijn wordt als basis gezien voor ingewikkelde sociale verhoudingen. Dit zie je ook terug bij andere kraaien, zoals de kauw. In deel II van deze serie vertelden we al dat kauwen eten met elkaar delen, om zo de onderlinge relatie te versterken. Ook houden eksters (en gaaien) hun soortgenoten in de gaten als ze zelf bezig zijn met het verstoppen van voedsel. Voelen ze zich bekeken? Dan nemen ze het eten mee en zoeken ze een andere verstopplek.
Het menu van de ekster
Eksters zijn echte alleseters. Ze worden ook wel opruimers van de natuur genoemd. Nachtelijke opruimacties van aangereden dieren langs en op de wegen staan regelmatig op het programma van de ekster. Verder eten ze graag engerlingen, de larven van de langpootmug. Dus in plaats van de eksters te verjagen van je grasmat, kun je ze beter verwelkomen. Ze helpen je in feite met het onderhoud van je gras. Als je het zo kunt bekijken, zul je de ekster steeds meer kunnen waarderen.
Maar ook op het menu staan bessen en zaden, wanneer die voorhanden zijn. Daarnaast pikken ze ook vuilniszakken open op zoek naar restjes. Ze eten ook jonge vogels, eieren en hagedissen. Eksters zijn zowel jagers als verzamelaars. Wanneer je ze ziet jagen in bijvoorbeeld een veld, zul je zien dat ze zijwaartse sprongen maken. Wanneer ze niet op de grond bezig zijn met het zoeken van voedsel, dan is het bovenop een schaap of koe. Op hun rug pikken ze zo naar parasieten. Ekster blij, schaap blij.
Voortplanting
Net als de ekster zelf, zul je het nest ook al gauw herkennen. Vaak wordt het gemaakt in de vork van een tak, en dan het liefst hoog in een hoge boom. Het is een groot, bolvormig nest. Het bijzondere eraan is dat de nesten van eksters een overkapping hebben. De ingang is verborgen aan de zijkant van het nest. Zo zijn de eieren en later de jongen beter beschermd tegen predatoren van bovenaf.
Tijdens de nestvorming zijn beide toekomstige ouders bezig. In december beginnen ze al een beetje te rommelen met takjes. Het vrouwtje verzamelt veelal mos en kleine takjes. Het mannetje zorgt voor de grotere stukken. Als je zo’n groot nest in de hoge, wiebelige takken ziet zitten, vraag je je af hoe stevig dat is. Eksters maken met klei en aarde het nest steviger. Ook gebruiken ze plantenwortels om de gaatjes dicht te maken. Eksters zijn best kritisch en hebben vaak meerdere nesten, waarvan er eentje tijdens het broedseizoen wordt gebruikt.
Als het nest naar tevredenheid af is, worden de eieren gelegd. Dit gebeurt meestal in de periode maart-juni, met een piek in april. Het broedsel bestaat meestal uit vijf tot zeven eieren, die in ongeveer zeventien tot vierentwintig dagen worden uitgebroed. De kleine eksters blijven daarna 22-30 dagen in het nest zitten. Na het uitvliegen zijn ze nog niet helemaal zelfstandig. Ze blijven nog een tijdje bij hun ouders in de buurt, die ze soms ook nog zullen voeren. Daarna komen de jonge eksters in groepjes met leeftijdsgenoten terecht.
In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw werden eksters fel bejaagd. Niets werd geschuwd, van het neerschieten van de vogels tot het doorschieten van nesten en vergiftiging. Neem daarbij het veranderende landschap en dan kun je wel stellen dat de ekster het niet makkelijk heeft gehad. En dat terwijl hij vroeger zo geliefd was om het eten van engerlingen, emelten en andere larven waar de boeren zo’n hekel aan hadden. Het aantal eksters nam in deze tijd sterk af. Pas rond 2000 werd deze afname stabiel.
Eksters zijn niet altijd geliefd en mensen zoeken op internet soms naar manieren om van eksters af te komen. Hoeveel ‘last’ je ook ervaart van een ekster, ieder dier is beschermd door de Wet natuurbescherming. Dit houdt in dat je niet zomaar zelf actie mag ondernemen, maar dat je hier ontheffing van de gemeente voor nodig hebt. Ook het verwijderen van eieren of een nest is verboden.
Eksters tegenkomen
Waar de ekster vroeger vooral in bosrijke omgeving voorkwam, zie je hem nu op heel verschillende plekken. Toch zie je ze vooral nog bij bosranden en cultuurlandschappen. Wel in de buurt van mensen. Vooral de laatste jaren trekken ze steeds meer richting dorpen en steden. Eksters zitten en broeden het liefst in hoge, vrijstaande bomen.
Lees ook: spechten in Nederland
Tegenwoordig komt de ekster steeds minder voor in cultuurlandschappen en meer in menselijke omgeving. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit kan, maar men denkt dat het te maken heeft met aan de ene kant de aanwezigheid van meer roofvogels, zoals de buizerd. Aan de andere kant is, door intensivering van de landbouw, de biodiversiteit op het cultuurlandschap ontzettend afgenomen. Dat heeft ervoor gezorgd dat de ekster is uitgeweken naar andere omgevingen. Meer over biodiversiteit kun je hier lezen.
Feit of fabel?
Er bestaan vele misverstanden over eksters. Hieronder lichten we er enkele toe.
Eksters stelen glimmende voorwerpen: fabel. Ekster zijn erg nieuwsgierig. Het klopt dat ze voor hen interessante voorwerpen ‘stelen’, maar niet met de bedoeling om het echt te stelen. Het is met de bedoeling om het op een rustige, veilige plek nader te onderzoeken. Zo nemen ze het bijvoorbeeld mee naar hun nest. Eksters begraven het ook, als bijvoorbeeld het moment er niet naar is om het voorwerp beter te bekijken. Later wordt het voorwerp weer opgehaald.
Eten jonge vogels: feit. Eksters zijn alleseters en er staan soms ook jonge vogels op het menu. Dit is maar een klein deel van wat ze in totaal binnenkrijgen en het verschilt hoe vaak jonge vogels verorberd worden.
Herkennen mensen: feit. Uit onderzoek blijkt dat eksters inderdaad mensen herkennen. En wanneer een mens een nare herinnering bij ze oproept, zullen eksters niet schuwen om die persoon uit te schelden en weg te jagen. In Zuid-Korea werden eksternesten volgens routine gecontroleerd. Het viel de onderzoekers op dat wanneer personen een nest meerdere keren onderzocht, luidkeels werd verjaagd. Eerst werd gedacht dat dit toeval was, maar na experimenten bleek dat de eksters echt in de gaten hadden wie ze wel en niet dulden. Onderzoekers die meerdere keren het nest bezochten, werden weggejaagd door de eksters. Vreemdelingen bij het nest werden niet zo belaagd. Soms vlogen de eksters zelf weg.
Hopelijk ben je na het lezen van deze blog net zo overtuigd als al vele anderen en is je kijk op de ekster veranderd. Verjaag ze niet, maar verwonder je over hun bijzondere verborgen kleuren en verschillende klanken. Misschien vinden zij ons ‘gekras’ ook wel mooi.
Klik hier om verder te gaan met kraaien in Nederland deel IV. Daarin bespreken we de zwarte kraai.
Lees ook: tuinvogel uitgelicht: de merel