Buiten Nederland zijn er natuurlijk ook plekken waar je kunt genieten van fantastische natuur. In de serie ‘over de grens’ nemen we je mee naar andere landen om daar de prachtige natuur te beleven. In de eerste blog in deze serie nemen we je mee op onze meerdaagse wandelvakantie in het Teutoburgerwoud. Vanuit Utrecht rijd je in ongeveer 2,5 uur naar het Teutoburgerwoud, wat gelegen is in het westen van Duitsland en zich verspreid over de provincies Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen. Het gebied dat zich kenmerkt door enorme rotsformaties en uitgestrekte bossen leent zich uitstekend voor lange wandelingen en is een ware trekpleister voor natuurliefhebbers.
Teutoburgerwoud – de reis
Onze driedaagse wandelvakantie boekte we via SNP natuurreizen. Deze organisatie biedt bijzondere natuurreizen aan over heel de wereld en brengt je naar plekken die je zelf misschien wel voorbij zou rijden.
De reis was inclusief twee hotelovernachtingen (in twee verschillende hotels), twee keer ontbijt, één keer diner, bagagevervoer (van het ene naar het andere hotel) en een handige app met daarin alle wandelroutes. Het vervoer naar het eerste hotel in het Teutoburgerwoud moesten we zelf voorzien.
Geschiedenis Teutoburgerwoud
We hebben tijdens onze vakantie meermaals ervaren hoeveel geschiedenis aanwezig is in de omgeving van het Teutoburgerwoud. We beginnen bij het Teutoburgerwoud en eindigen bij… dinosaurussporen.
Je zou het niet zeggen wanneer je vandaag de dag door het Teutoburgerwoud loopt, maar hier heeft aan het begin van onze jaartelling een enorme veldslag plaatsgevonden met grote verliezen: de slag bij het Teutoburgerwoud.
Terug naar de Romeinen
Vlakbij Kalkriesen, in Nedersaksen, vond een van de grootste nederlagen plaats voor het Romeinse leger uit de Romeinse geschiedenis. Drie legioenen van ongeveer 18.000 Romeinen werden hier aangevallen door de Germanen. Hoewel deze veldslag inmiddels lang is geleden, heeft het zelfs nog doorgeklonken in de latere geschiedenis van Duitsland, zelfs tot in beide wereldoorlogen.
In 1851 bracht de Britse historicus Edward Creasy (1812-1878) een inmiddels beroemd geworden boek uit: The Fifteen Decisive Battles of the World. Hierin beschreef hij de vijftien belangrijkste veldslagen uit de wereldgeschiedenis. In dit boek nam hij ook de Slag bij het Teutoburgerwoud op. Deze slag had een grote impact op de wereldgeschiedenis van dat moment.
Vaak gaan aan zo’n grote veldslag meerdere zaken vooraf, zo ook hier. De Romeinen behaalden al jarenlang overwinningen op de Germanen. Er waren veldtochten, georganiseerd door Julius Ceasar, en er werden oude Germaanse stammen verslagen door de Romeinen. De Romeinen waren bijna continu bezig met het uitbreiden van hun grondgebied. Daarvan getuigen ook de vele archeologische vondsten, ook in Nederland. In het gebied van Kalkriesen wilden de Romeinen een permanente heerschappij vestigen. Er werden langs de rivieren de Rijn (Rhenus), de Lippe (Lippia) en de Eems (Amisia) en langs de kust van de Noordzee versterkte forten gebouwd. Ook werden er verdragen gesloten met de lokale stammen, zodat de Romeinen nog sterker stonden.
Lees ook: dome boomhut Ardennen
Nieuw gezag
Op 1 januari in het zevende jaar voor onze jaartelling, veranderde dit. Een triomftocht van Tiberius maakte een einde aan hoe de politiek tot dit moment werd bedreven. Het was lange tijd onrustig in het gebied. Dit had enerzijds te maken met de acties van de Romeinen en anderzijds waren er ook veel opstanden die zorgden voor onrust. In het zevende jaar van onze jaartelling werd Varus benoemd als nieuwe opperbevelhebber van de Romeinse troepen langs de Rijn.
Varus was autoritair en daardoor waren de Germanen niet meer zo meegaand als hiervoor. Varus wilde Germanië te snel hervormen en dat stuitte veel mensen tegen de borst. De nieuwe opperbevelhebber behandelde de Germanen alsof het zijn eigen onderdanen waren. Dat viel niet goed bij de Germanen. Er kwam een einde aan hun geduld.
De reactie van de Germanen
De aanvoerder van de Germanen in deze strijd was Arminius. Er is maar weinig over hem bekend, maar enkele dingen zijn wel bekend. Arminius kende goed Latijn en hij was lange tijd, samen met zijn broer Flavus, aanwezig in het Romeinse leger. Hij diende daar als aanvoerder van Germaanse troepen. Het was Arminius die in september in het jaar 9 de hinderlaag opzette waarbij 18.000 Romeinen het leven lieten.
De Romeinse troepen waren op de terugweg van een mars, onderweg naar hun winterkampen. Arminius leidde hen de hinderlaag in, door gebruik te maken van de landschappelijke elementen. Op het moment van de hinderlaag bevonden de legioenen zich op een smalle landstrook. Aan de ene kant bevond zich een kort stuk bos met daarachter een moeras. Aan de andere kant zaten op dat moment de Germanen verstopt, achter een lange rij heuvels. De Germanen verschuilden zich achter een aarden wal, die ze zelf hadden opgeworpen.
Doordat het er zo nauw was, konden de Romeinse soldaten zich niet in de normale opstelling opstellen. Het moeras bemoeilijkte de vlucht. Door deze positionering zaten de Romeinen als ratten in de val. Hier had Arminius een grote rol in. Hij kende het gebied ontzettend goed. Zijn plan was om de Romeinen door deze strook te leiden, met het bos en het moeras als extra moeilijkheid. Arminius pleegde hiermee hoogverraad.
De overwinning
Drie dagen lang werd er gevochten, maar al snel was duidelijk dat deze strijd niet door de Romeinen gewonnen kon worden. Toen dat eenmaal duidelijk was, pleegde de Romeinse generaal Varus zelfmoord. Er wordt geschat dat hier tussen de 16.000 en 20.000 Romeinen het leven hebben gelaten.
De veldslag bij het Teutoburgerwoud was het beginsignaal voor een oorlog tussen de Germanen en Romeinen. Deze oorlog duurde in totaal zeven jaar. De Romeinen wilden wraak en de Germaanse gebieden heroveren. Uiteindelijk kregen de Romeinen het gebied ten oosten van de Rijn onder controle.
Fossiele sporen
Naast de veldslag van de Romeinen kent het Teutoburgerwoud een nog rijkere geschiedenis waarvoor we nog verder (een héél stuk verder) terug de tijd in moeten. In de gemeente Bad Essen zijn namelijk fossiele voetsporen van diverse Dinosauriërs terug gevonden. Deze zijn perfect bewaard gebleven en brengen je 153 miljoen jaar terug in de tijd, toen de aarde gedomineerd werden door angstaanjagende vleeseters als de Allosaurus en enorme plantenetende dinosauriërs zoals de Brachiosaurus. Meer hierover aan het einde van deze blog!
Dag 1 – Aankomst in Tecklenburg en eerste wandeling
Na aankomst (met auto) hebben we onze bagage gedropt en vrijwel meteen de wandelschoenen aangetrokken, de eerste wandeling stond immers al op de planning. Vanuit het hotel was het 5 minuutjes de berg aflopen naar de bushalte Bahnhof, die ons zou brengen tot bushalte Schlichterheide. Vanuit daar start de eerste, 10 kilometer lange, wandeling die je voornamelijk voert over (een stuk) van het langeafstandspad ‘de Hermannsweg’. De route loopt over een voornamelijk met beukenbos bedekte heuvelrug. Doordat je steeds over deze heuvelrug wandelt, vallen de hoogtemeters (ca. 200 meter) relatief gezien mee.
Al vrij snel op de route kom je uit bij het hoogtepunt van deze wandeling. Als je rechtsaf slaat van de route en de weg hier 200 meter volgt (staat allemaal keurig aangegeven in de app van SNP natuurreizen), kom je bij het uitkijkpunt waar je zicht hebt op de Dörenther Klippen. Deze 4 kilometer lange rotsformatie is ongeveer 140 miljoen jaar geleden ontstaan en gevormd uit zandsteen. De rotsformatie bereikt op sommige plekken wel een hoogte van 20 meter!
Naast de rotsformatie is er nog wat anders om naar uit te kijken, de grootste uil van Europa zou hier zomaar eens voorbij kunnen vliegen. Dit is het leefgebied van de Oehoe, een robuuste uil van zo’n 65 centimeter hoog met onmiskenbaar grote oorpluimen en grote oranje ogen. Wanneer je het geluk hebt dat er een over komt vliegen zul je hem zeker herkennen, want met een spanwijdte van circa 170 centimeter is deze zeker niet te missen!
Oude beukenbossen in het Teutoburgerwoud
Na genoten te hebben van het uitzicht op de rotsformatie vervolg je de weg over kronkelende bospaadjes door de oude beukenbossen. Tijdens onze wandeling hoorden we een luid geroep dat zich constant bleef herhalen. Dit wekte onze nieuwsgierigheid en we gingen op onderzoek uit. Na een minuutje gefocused te hebben op het geluid en de omgeving, ontdekten we een spechtenhol met daarin een jong dat bijna klaar was om uit te vliegen.
We stelde ons wat verdekt op en gebruikten onze verrekijker om het jong te bestuderen. Na wat geroep van het jong werd de roep beantwoord door de moeder, deze kwam boom voor boom dichterbij. Niet veel later vloog moeder specht naar het jong en verdwenen ze samen in het nest. Moeder specht verliet daarna snel weer het nest om weer op zoek te gaan meer voedsel voor haar jong. Een prachtig tafereel om waar te nemen in de periode eind mei/juni, vlak voordat de jonge spechten gaan uitvliegen.
Wil je weten welke spechten je nog meer tegen kunt komen in de natuur, of wil je proberen een specht in je tuin te krijgen? Neem dan een kijkje in deze blog, daar vertellen we er alles over!
Lees ook: hike Noorbeek (Zuid-Limburg) 13km
Dag 2 – Van Tecklenburg naar Lienen
Op dag twee stond de langste wandeling van ons bezoek aan het Teutoburgerwoud op de planning, circa 20 kilometer waarvan 90% de Hermannsweg wordt gevolgd.
We vertrokken vanuit ons hotel in Tecklenburg door het sprookjesachtige centrum van het dorpje. Je loopt hier bijna letterlijk de geschiedenis in, door de kasseienstraatjes vakwerkhuizen uit de 17e eeuw.
Zuidwaarts lopend verlaten we het vakwerkdorp en gaan richting de Hermannsweg. Al snel lopen we een oud beukenbos in, waar de ene beuk nog verbluffender is dan de ander. Naast de oude beuken die hoog boven je uittorenen, is het ook interessant om naar de bodemlaag te kijken. Overal om je heen zie je de gevlekte aronskelken opkomen en op sommige plekken heb je zelfs kans om het relatief zeldzame lievevrouwebedstro (familie van het beter bekende kleefkruid) te vinden.
Gedurende de weg wisselden oude beukenbossen zich af met kruidenrijke graslanden, waar boterbloem, witte- en rode klaver, paardenbloem, margrieten en koekoeksbloemen rijkelijk bloeiden. Vlinders en libellen voelen zich enorm thuis en laten zich dan ook in grote getale zien.
Verandering van het landschap
Halverwege de route wordt het gebied wat meer open en loop je langs de steengroeven. Hier heb je prachtige panorama’s en is de kans op roofvogels zoals de rode wouw of de oehoe erg aannemelijk. Meerdere keren hebben we een rode wouw boven ons in de lucht zien cirkelen, uitkijkend naar een prooi. We hadden zelfs het geluk dat we twee damherten naar een lager gelegen stuk vegetatie zagen afdalen!
Onderweg tref je hier bijzondere beplanting aan zoals de bergnachtorchis, muurhavikskruid en bosbingelkruid.
Dag 3 – Dinosaurussporen en wandeling in Geopark TERRA.vita
Volgens het programma van SNP zouden we eigenlijk nog een route van 15 kilometer maken, vanuit het tweede hotel gedeeltelijk over de Hermannsweg. Echter wisten we dat er nabij Bad Essen dinosaurussporen te bewonderen waren, die daar ooit zijn gevonden.
We besloten dus om naar de dinosporen te gaan en daar in de buurt een wandeling uit te zoeken. Na het parkeren van de auto kwamen we langs een routebord waarop een wandeling stond van 10 kilometer, ideaal. We keken welke bordjes we moesten volgen en vertrokken vervolgens in noordelijke richting.
Wat meteen opviel was dat we in dit gebied veel meer op en neer gingen. De route bevatte enkele stevige klimmetjes die we de dag er na zeker in de kuiten zouden voelen. Tijdens een stevige afdaling kruisten we het pad met een vrouwtjes edelhert, die ons pas op het laatste moment in de gaten had. Na verschrikt opgekeken te hebben, verdween het dier de bossen in.
We liepen door een gevarieerd dennen-, eiken en beukenbos, waarbij we van tijd tot tijd langs eeuwenoude kroezebomen (bomen die van oudsher op een kruising of een grens stonden) liepen. Een ander opvallend verschil met de route over de Hermannsweg was dat we vaker door productiebossen liepen. Soms waren er hele stukken gekapt en waren op andere plekken jonge bomen aangeplant voor toekomstig hout.
Lees ook: hike Epen (Zuid-Limburg) 21km
Verdwaald?
Na een kilometer of 7-8 de bordjes te volgen, viel het ons op dat we hoofdzakelijk in dezelfde richting liepen. Dit kon niet goed zijn daar de route immers maar 10 kilometer lang zou zijn en we dus nog hetzelfde stuk terug moesten lopen. Na nog een stukje twijfelend door te hebben gelopen, besloten we toch rechtsomkeert te maken omdat we geen eten bij ons hadden en dus geen idee nog hoe lang het kon duren als we de route bleven volgen. Uiteindelijk hadden we ruim 16 kilometer gelopen (dezelfde klimmetjes op en af) en waren we blij om terug te zijn bij de auto. Gelukkig wachtten daar nog de dinosporen op ons!
Dinosporen!
Toen we het laatste heuveltje omhoog hadden bedwongen, waren we bij de dinosporen en dit was simpel gezegd indrukwekkend! We keken naar een grote, steile rotspartij met daarin tientallen dinosaurussporen van diverse soorten. De sporen zijn 153 miljoen jaar oud en stammen uit het Jura-tijdperk, het eerste dinosaurustijdperk dat gedomineerd werd door plantenetende dinosaurussen zoals de ankylosaurus en de stegosaurus en vleesetende soorten als de allosaurus.
Sauropoden
Op de rotswand waren sporen van (zowel jonge als volwassen exemplaren) te zien van dieren uit de orde sauropoden. Dit zijn de grootste dieren die ooit onze aarde hebben bewandeld en konden een grootte bereiken van maar liefst 40 meter! De Camarasaurs, Brachiosaurus en Apatosaurus zijn hiervan voorbeelden.
De Megalosaurus!
Naast deze sporen waren er ook sporen van een vleeseter. Het bleken sporen van de Megalosaurus te zijn, een vleeseter die circa zeven meter lang werd en tot 1500 kilo kon wegen.
Het bezichtigen van de sporen is een must als je in de buurt bent en brengt je dichter bij de dieren die miljoenen jaren onze aarde hebben gedomineerd dan je ooit had kunnen bedenken. Wil je meer weten over dinosaurussen? Lees dan zeker onze blog over dinosaurussen in Nederland!
Eindoordeel Teutoburgerwoud
Na het bezichtigen van de dinosporen zijn we terug naar de auto gewandeld en zijn we opzoek gegaan naar een lekker eettentje, waarna we onze reis naar huis hervatte met een goed gevulde maag en een voldaan gevoel. Conclusie: het Teutoburgerwould is een prachtige omgeving op korte afstand van Nederland, waar je je even helemaal kunt terugtrekken van het dagelijkse leven en waar je volledig kunt ontstressen in de natuur. Wij zullen er zeker nog een keer terug keren om de volledige 157 kilometer van de Hermannsweg te wandelen.
