Of je nou een boswandeling maakt, vers gekweekte groenten van het land eet, een lang weekend weg bent in een huisje aan de kust of zelfs als je alleen al ademhaalt, constant maken je gebruik van een service die je wordt aangeboden door de natuur. In 2005 werd het begrip ‘ecosysteemdienst’ voor het eerst op de agenda gezet door de Verenigde Naties en de laatste jaren is het begrip steeds belangrijker geworden. Dat is maar goed ook, het zijn de diensten die ervoor zorgen dat jij en ik ons leven kunnen leiden zoals we het leiden. In deze blog lees je wat ecosysteemdiensten zijn, waarom we er baat bij hebben en hoe we ze kunnen beschermen.
Ecosysteemdiensten zijn diensten die worden aangeboden door de natuur waar wij als mens gebruik van maken en in ons voordeel kunnen gebruiken. Ecosysteemdiensten zijn verder onder te verdelen in vier categorieën; producerende-, regulerende-, culturele- en ondersteunende diensten.
Wat is een ecosysteem en hoe bieden zij diensten aan?
Om goed te kunnen begrijpen wat ecosysteemdiensten zijn, is het eerst belangrijk om te weten wat een ecosysteem is. Volgens De Dikke Van Dale is een ecosysteem een geheel van planten en dieren in een territorium, gezien in hun wisselwerking met hun omgeving. Dit houdt dus in dat een ecosysteem een vrij ruim begrip is waarbij planten en dieren samenleven in een bepaald gebied en profiteren van elkaars aanwezigheid. Dit kan zijn van een klein ecosysteem, zoals een volwassen zomereik wat bezocht wordt door insecten, vogels en eekhoorns tot een hectares groot bos waarbij de onderlinge interacties ontelbaar zijn. Naast de dieren en planten die in een bepaald gebied voorkomen, bepaalt de topografie met wat voor een ecosysteem dat we te maken hebben.
Soorten ecosysteemdiensten
Nu we weten wat een ecosysteem is, kunnen we gaan bepalen welke diensten een ecosysteem ons kan bieden. Zoals in de intro al is beschreven, kunnen we ecosysteemdiensten indelen in vier categorieën;
- Producerende diensten;
- Regulerende diensten;
- Culturele diensten;
- Ondersteunende diensten.
Producerende diensten zijn diensten die ons een product aanbieden. Een bos levert ons hout op, meren zorgen voor vers drinkwater en fruitbomen en -struiken leveren voedsel. Deze diensten noem je ook wel voorzienende diensten.
Regulerende diensten zijn diensten waar je niet meteen bij stil staat, maar pas opmerkt op het moment dat ze er niet meer zijn. Het is het best vergelijkbaar met processen in je lichaam waarbij je niet hoeft na te denken. Denk aan ademhalen, de bloedsomloop en knipperen met je ogen (vochtig houden van de ogen). Dit zijn processen die vanzelf gaan en je dus niet bij na hoeft te denken, maar essentieel zijn voor het lichaam. Als deze processen niet gebeurde, zou je hier snel last van krijgen. Zo werkt het ook met de regulerende ecosysteemdiensten. Als ze niet plaatsvinden zullen we hier heel snel gevolgen van ondervinden. Voorbeelden van regulerende diensten zijn waterberging door moerassen, verkoeling van steden door groen en CO2 vastlegging door bomen.
Culturele diensten zijn niet tastbare diensten waarvan de mens profijt heeft. Recreatie in natuurgebieden en parken, waardestijging van huizen door de nabije aanwezigheid van natuur en natuurtoerisme zijn hier voorbeelden van.
Ondersteunende diensten zijn diensten die nodig zijn voor de productie van alle andere ecosysteemdiensten. Voorbeelden hiervan zijn de nutriënten- en waterkringloop en de productie van biomassa. Zonder deze ondersteunende diensten zouden ecosystemen niet kunnen functioneren.
Lees ook: waar is biodiversiteit goed voor?
Boom als ecosysteemdienst
Een ecosysteem kan meerdere diensten tegelijk aanbieden. Een ecosysteem kan iets heel kleins zijn zoals een boom of een struik, maar ook enorm zoals een regenwoud. Zelfs de kleinste ecosystemen bieden ons meerdere diensten aan. Denk maar eens na over de voordelen die een volwassen boom ons bieden.
Als je een boom kapt, kun je het hout gebruiken om er meubels van te maken of om er warmte mee te creëren. Maar als je een boom laat staan, zijn de diensten die deze ons bieden bijna eindeloos.
Een levende boom voorziet ons van zuurstof, zorgt voor verkoeling op warme dagen en slaat CO2 op. Daarnaast beschermt het tegen wind en de wortels houden de bodem vast. Bomen produceren (in sommige gevallen) voedsel en zorgen voor diversiteit. Verder bieden ze overstromingspreventie wanneer geplant nabij een rivier. Denk dus twee keer na voordat je een boom kapt.
The best time to plant a tree was 20 years ago, the second best time is now.
Negatieve ecosysteemdiensten
Naast de positieve diensten die ecosystemen ons kunnen bieden, zijn er ook voorbeelden te noemen van negatieve ecosysteemdiensten.
Stilstaand water kan ziektes verspreiden en zo kunnen dieren dit ook (zoönose). Denk hierbij aan ziektes als malaria en de ziekte van Lyme en misschien wel de wreedste; de pest.
Naast ziekteverspreiding kunnen diersoorten ook overlast veroorzaken. Steenmarters bijten soms remleidingen door van auto’s, er komen jaarlijkse velen herten in botsing met verkeer en komen sommige soorten in zo een veelvoud voor dat ze gezien worden als plaag (sprinkhanen bijvoorbeeld).
Echter is de lijst van positieve ecosystemen (gelukkig) een stuk langer, waardoor we rustig mogen concluderen dat we met natuur beter af zijn dan zonder.
Hoe ecosysteemdiensten beschermen/waarborgen?
Nu we weten dat we met de natuur beter af zijn dan zonder (en we eigenlijk niet zonder kunnen) rijst misschien de vraag waarom we niet beter ons best doen deze natuur te behouden?
Ieder jaar worden er 13 miljoen hectare aan regenwoud gekapt, is 75% van de visbestanden overbevist en vernietigen natuurbranden jaarlijks miljoenen hectare aan natuur als gevolg van klimaatopwarming.
De belasting van de mens op de natuur is op het moment dusdanig dat de natuur in rap tempo afneemt en zelfs zal verdwijnen als we dit niet weten te stoppen. Met de natuur verdwijnen dan ook de ecosysteemdiensten waar we al duizenden jaren op vertrouwen en afhankelijk van zijn. Willen we als mensheid dus voortbestaan, dan zit er niets anders op dan de natuur te beschermen.
Uiteraard kunnen we nog gebruik blijven maken van ecosysteemdiensten, alleen zal dit op een duurzamere manier moeten. Daarnaast moet er draagkracht gecreëerd worden voor behoud, herstel en ontwikkeling van natuur en moeten mensen voorgelicht worden over het belang van de natuur.
Lees ook: wat is een symbiose?
Monetaire waarde natuur
Om mensen bewust te maken van het belang van natuur, is het helaas niet genoeg om hun de pracht en de verscheidenheid te laten zien van de natuur. Een meer effectievere manier is om ze bewust te maken van de monetaire waarde van natuur. De waarde van ecosysteemdiensten is nooit opgenomen geworden in de economie van landen. Dat is ook de reden waarom het altijd als laatste op de agenda stond en waar als eerste op bezuinigd werd. Gelukkig komt hier langzaam aan verandering in. Met behulp van de TEEB tool kan er een waarde gegeven worden aan ecosysteemdiensten. Daarnaast wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar dit vraagstuk.
In 2020 onderzocht Wageningen University de monetaire waarde van ecosysteemdiensten in Nederland. In dit onderzoek namen ze tien ecosysteemdiensten mee (rekening ermee houdend dat er tientallen ecosysteemdiensten zijn (waarvan sommige nog geen waarde zijn toegekend));
- Productie van akkerbouwgewassen;
- Productie van veevoer;
- Productie van hout;
- Luchtfiltratie;
- Koolstofvastlegging in biomassa;
- Waterzuivering;
- Bestuiving;
- Recreatie in natuur;
- Natuurtoerisme;
- Voorzieningen die natuur biedt aan wonen.
De resultaten waren verbluffend. De productie van de tien gemeten ecosysteemdiensten in een jaar tijd, hadden een waarde van € 13 miljoen euro, wat destijds gelijk stond aan 1,9% van het bruto binnenlands product.
Dergelijke onderzoeken kunnen bijdragen aan het behoud van natuur en om natuur weer hoger op de politieke agenda te krijgen.
Veelgestelde vragen
Wat is een ecosysteem?
Een ecosysteem is een geheel van planten en dieren in een territorium, gezien in een wisselwerking in hun omgeving.
Wat is een ecosysteemdienst?
Ecosysteemdiensten zijn diensten die worden aangeboden door de natuur waar wij als mens gebruik van maken en in ons voordeel kunnen gebruiken.
Welke ecosysteemdiensten zijn er?
Ecosysteemdiensten worden ingedeeld in vier categorieën; producerende diensten, regulerende diensten, culturele diensten en ondersteunende diensten.